تشخیص آزمایشگاهی بیماریهای شایع در روماتولوژی

به طور طبیعی سیستم ایمنی موجودات توانایی تشخیص سلول‌های خودی از بیگانه را دارد و به محتویات سلول‌های خودی پاسخ نمی‌دهد. وظیفه آن مبارزه با عوامل بیگانه مثل ویروس‌ها،‌ میکروب‌ها و سلول‌های خودی تغییر یافته (سلول‌های سرطانی) می‌باشد. خودایمنی موقعی است که واکنش ایمنی علیه سلول‌های سالم خودی اتفاق بیافتد هر بیماری ای که نتیجه این پاسخ نامتعارف ایمنی باشد بیماری خودایمنی نامیده می‌شود. روماتیسم یکی از این بیماری های خود ایمنی میباشد.

بیماریهای خود ایمنی روماتیسمی را بطور کلی می‌توان به دو گروه دسته‌بندی نمود:

• بیماریهایی که طبیعت آنها سیستمیک و منتشر است (نظیر لوپوس اریتماتوس منتشر، سندروم شوگرن، اسکرودرما، آرتریت روماتوئید، واسکولیت اتوایمون، بیماری مختلط بافت همبند و انواع سندرومهای همپوشان).
• نوع دوم آنهایی هستند که یک بافت یا اندام مشخص درگیر بیماری هستند (نظیر بیماری تیروئید اتوایمون، میاستنی گراو و بیماریهای پوستی خاص مانند پمفیگوئید بولوس).

تظاهرات بالینی این بیماری‌ها بشدت متغیر بوده ممکن است تشدید شده و در برخی موارد با سایر بیماریهای خود‌ایمن تشابـــــــهاتی داشته باشد که در مورد اخیر از اصطلاح سندروم های همپوشان (Overlap Syndromes) استفاده می‌شود.

همانگونه که انتظار می‌رود این بیماری ها از نظر شدت علایم ، طیف وسیعی را شامل می‌شوند؛ ممکن است بسیار خفیف تا شدید و یا حتی کشنده باشند. درحالی‌که هیچ مکانیسم واحد پاتولوژیکی برای این بیماری‌ها وجود ندارد، اما از یک جنبه مشترک هستند و آن تولید اتوآنتی‌بادی‌هایی است بر علیه آنتی‌ژنهایی که اختصاص به هیچ اندامی ندارند، این اتوآنتی‌بادی‌ها ممکن است بر علیه آنتی‌ژن‌های تغییر شکل‌یافته و یا دست نخورده سلول‌های هسته‌دار و یا برعلیه پروتئینهای سرم باشند. اینکه این اتوآنتی‌بادی‌ها مولد بیماری هستند و یا متعاقب تخریب بافتی و انتشار عناصر درون سلولی به محیط و یا در اثر هر دو مکانیسم تولید می‌شوند، کاملا” روشن نمی‌باشد.

تشخیص آزمایشگاهی این بیماری‌ها بدلیل تولید انواع اتوآنتی‌بادی‌ها که بعضاً بصورت مشترک در بیماریهای مختلف دیگری تولید می‌شوند کار ساده‌ای نیست و عدم اطلاع یا استفاده ناصحیح از تستهای ازمایشگاهی  اغلب باعث تشخیص اشتباه می‌گردد. امروزه در سیستم مراقبت‌های بهداشتی جاری دنیا، بسیار مهم است که به منظور کاهش هزینه‌های بیماران و همچنین افزایش کارآیی و کاهش بارکاری پرسنل آزمایشگاه ها و جلوگیری از هدر رفتن مواد و کیتها تست مناسب برای تشخیص بیماریها درخواست و انجام گردد.

تست های تشخیصی شامل :

1. اتوآنتی‌بادهای ضد هسته‌ای Anti Nuclear Antibodies (ANA)
2. RF ( Rheumatoid Factor)   
3. تست آنتی‌بادی Anti-CCP
4. (Anti Mutated CitroLLinated vimentin) Anti MCV
5. Anti dsDNA
6. Anti Histon
7. Anti Small Nuclear Ribonucleoprotein or Anti-snRNP
8. nti-SS-A (Ro) & Anti SS-B (La
9. Anti Ribosom
10. Anti Centromer or CENP-B or Kinetochores
11. Anti Topoisomerase 1 or Anti-Scl-70
12. Anti RNA Polymerase-1
13. ( Anti PM-Scl (PM-1
14. Anti Jo-1 or Anti histisdyl-tRNA synthetase
15. Anti Neutrophil Cytoplasmic Ab (ANCA
16. HLA B27
17. Anti Myocardial Ab
18. Anti Smooth Muscle Ab (ASMA)
19. Anti Phospholipid Ab
20. سایر آنتی‌بادی‌ها

1.  اتوآنتی‌بادهای ضد هسته‌ای Anti Nuclear Antibodies (ANA)

یکی از تستهای غربالگری اصلی آزمایشگاهی برای تشخیص بیماری‌های روماتیسمی  سیستمیک در چهار  دهه گذشته آزمایش ANA بوده است. از آنجایی‌که در آزمایش ANA از سوبسترای سلولی نسبتاً کاملی استفاده می‌شود به ‌گونه‌ای ‌که بیشتر آنتی‌ژنهای هسته‌ای و سیتوپلاسمی را پوشش می‌دهد، لذا این تست می‌تواند اطلاعات مفیدی در مورد احتمال وجود انواع اتوآنتی‌بادی های دیگر برعلیه اجزاء سلولی به پزشک بدهد و اگر تست به روش ایمونوفلورسانس (FANA )انجام شده باشد، الگوی گزارش شده در تست FANA می‌تواند پزشک را در انتخاب سایر تستها و دستور انجام سایر اتوآنتی‌بادی‌ها راهنمایی کند. رایج‌ترین الگوهای یافت شده در FANA    شامل:

• هوموژن یا یکنواخت (Homogen) : مرتبط با لوپوس و بیماری‌های بافت همبند
• نقطه‌ای یا دانه‌دانه  (speckeled): در ارتباط با اسکرودرما، لوپوس، آرتریت روماتوئید، سندروم شوگرن و بیماری‌های بافت همبند
• الگوی محیطی ( peripheral ): مربوط به لوپوس
• الگوی هسته‌ای (Nuclear): مربوط به اسکرودرما و پلی‌میوزیت
• سانترومری(centromeric ): اختصاصی در  سندروم CREST یا Calcinosis cutis, Raynaud’s phenomenon, Esophageal dysmotility, Sclerodactyly and Telangiectasias

علیرغم اینکه ANA در اغلب بیماریهای بافت همبند مثبت است در برخی از بیماری‌های غیرخودایمن  نیز ممکن است مثبت شود ازجمله  بیماری‌های عفونی نظیر جذام، اپشتاین‌بار ویروس و هپاتیت ویروسی و یا  بدخیمی ها  نظیر لوسمی، لنفوم، ملانوم و سایر تومورهای بافت‌های توپر و بیماری‌هایی نظیر سیروز اولیه مجاری صفراوی از این دست بیماری‌ها هستند. از طرفی تعداد قابل‌توجهی از افراد سالم نیز دارای تست ANA مثبت هستند، به طوری که تقریباً در 5% افراد طبیعی ANA  مثبت است و با افزایش سن این درصد فزونی می یابد چنانچه در 70 سالگی این عدد به 20% می‌رسد. ضمناً ذکر داروهایی که بیمار در حال مصرف آن می‌باشد در کنار دستور انجام آزمایش ANA می‌تواند کمک شایانی به پزشک آزمایشگاه جهت تسهیل تفسیر تست و یافتن منابع خطا باشد. چون مصرف داروهایی نظیر ایزونیازید، هیدرالازین، کلروپرومازین، سولفونامیدها، کاپتوپریل، گریزوفولوین، کربنات لیتیم، پراکتولول، استازولامید، پنی‌سیلین استرپتومایسین، فنیل بوتازون و پرپیل تیواوراسیل منجر به مثبت شدن ANA می‌شوند.

بنابراین وجود یک آزمایش ANA مثبت به تنهایی ارزش تشخیصی نداشته و باید با سایر علائم بالینی همخوانی داشته باشد .

2. RF ( Rheumatoid Factor)    و Anti CCP

در حالیکه ANA را بعنوان تست غربالگری اولیه برای SLE و بیماری‌های مرتبط به آن در نظر می‌گیریم، تست RF یا روماتوئید فاکتور نیز بعنوان تست غربالگری اولیه برای آرتریت روماتوئید می‌باشد . RF یک اتوآنتی‌بادی است که بر علیه ایمونوگلوبولین IgG عمل می‌کند و خودش عمدتاً از گروه IgM است، اما کلاس IgG و IgA آن نیز یافت شده‌اند. البته RF مثبت در بیماری‌های دیگری نظیر SLE، سندروم شوگرن، اسکرودرما و پلی‌میوزیت یافت می شود . اگرچه بدلیل حساسیت و ویژگی پایین تست، نتیجه منفی آن تشخیص آرتریت روماتوئید را رد نمی‌کند. البته استفاده از روشهای کمی بخصوص روش حساس نفلومتری می‌تواند تا حدی بر این مشکل فائق آید، اما در روشهای سنتی با استفاده از آگلوتیناسیون لاتکس 30% موارد آرتریت روماتوئید دارای نتیجه منفی در تست RF می‌باشند.

به دلیل حساسیت و ویژگی پایین تست، نتیجه منفی آن تشخیص آرتریت روماتوئید را رد نمی‌کند. البته استفاده از روشهای کمی بخصوص روش حساس نفلومتری می‌تواند تا حدی بر این مشکل فائق آید، اما در روشهای سنتی با استفاده از آگلوتیناسیون لاتکس 30% موارد آرتریت روماتوئید دارای نتیجه منفی در تست RF می‌باشند.

3. تست آنتی‌بادی Anti-CCP

تست جدیدتر Anti CCP یا آنتی‌بادی برعلیه پپتید سیترولینه مارکری با ویژگی و اختصاصیت بالا برای آرتریت روماتوئید است که در کیتهای جدید حدود 96% ویژگی و 75% حساسیت دارد. بدین ترتیب در تشخیص زودرس بیماری و هنگامی‌که هنوز RF مثبت نشده است کمک می‌کند. بر اساس داده‌های کالج روماتولوژی آمریکا، آنتی‌بادی‌های Anti- CCP  در ۶۰ تا ۷۰ درصد افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید یافت می‌شود.

4.  (Anti Mutated CitroLLinated vimentin) Anti MCV

آنتی‌بادی است که در مراحل حاد آرتریت روماتوئید ایدیوپاتیک جوانان مثبت می‌شود و می‌تواند با Anti CCP و RF مثبت همراه باشد. این آنتی بادی ها پروتئینی به نام ویمنتین سیترولینه شده را هدف قرار می دهند که در مفاصل ملتهب در افراد مبتلا به RA وجود دارد. وجود آنتی بادی های ضد MCV با بیماری شدیدتر و آسیب مفصلی در افراد مبتلا به RA همراه است. آزمایش Anti MCV می تواند در تشخیص RA و مانیتور فعالیت بیماری مفید باشد.

Anti MCV   به عنوان بیومارکری کارآمد، برای برآورد پیشرفت بیماری آرتریت روماتوئید همراه با سایر تست های آزمایشگاهی (RF) و (Anti-CCP) و یافته های بالینی استفاده می شود. دقت و صحت مقادیر سطوح Anti-MCV همبستگی معنی داری با پیشرفت بیماری RA  دارد. مزیت اصلی این تست، ظهور زودهنگام این آنتی بادی در سرم، قبل از پیشرفت بیماریRA  و فرصت کافی برای درمان مؤثرتر بیماری می باشد. به عبارت دیگر تیترهایAnti-MCV  حاکی از همبستگی قوی میان فعالیت و شدت بیماری و موفقیت در درمان بیماری دارد. حساسیت و اختصاصیت این تست در کنار تست های Anti- CCP و RF قابل توجه می باشد.

5. Anti dsDNA

آنتی بادی های Anti-dsDNA (آنتی بادی ضد DNA دو رشته ای) گروهی از آنتی بادی های ضد هسته ای (ANA) هستند که آنتی ژن هدف آنها DNA دو رشته ای است. آنتی بادی های ضد DNA دو رشته ای (dsDNA) نقش مهمی در تشخیص، طبقه بندی و مدیریت لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE) دارند. مقادیر بالای Anti dsDNA بخصوص اگر همراه با تست ANA مثبت باشد برای قطعی کردن تشخیص SLE اختصاصی می‌باشد، اما فقط 60% بیماران SLE تیتر بالایی از Anti dsDNA را نشان می‌دهند . لذا منفی شدن این تست نمی‌تواند گواهی بر رد بیماری SLE باشد. در اغلب موارد مثبت بودن این تست در بیماران لوپوسی همراه است با نفریت لوپوسی و غلظت آن با شدت فعالیت بیماری همبستگی مستقیم دارد.

اندازه‌گیری Anti dsDNA همراه با سنجش میزان C3 اگرچه بدلیل حساسیت و ویژگی پایین تست، نتیجه منفی آن تشخیص آرتریت روماتوئید را رد نمی‌کند، ولی اطلاعات خوبی را در مورد سیر پیشرفت بیماری بدست می‌دهد به گونه‌ای که افزایش Anti dsDNA به سطح دو برابر و کاهش C3 طی یک دوره 2 تا 3 ماهه نشانه پیشرفت لوپوس در فاز حاد می‌باشد.

 آنتی‌بادی برعلیه DNA تک‌رشته‌ای ) (Anti ssDNA غیر اختصاصی بوده و ارزش تشخیصی بسیار محدودی دارد.

4. Anti Histone

هیستونها پروتئین‌های همراه DNA هستند و نقش آنها تثبیت مارپیچ DNA بوده و گفته می‌شود که در تنظیم بیان ژن نیز ایفای نقش می‌کنند. 5 نوع مختلف هیستون به نامهای H1, H2A, H2B, H3, H4 تشخیص داده شده‌اند که آنتی‌بادی‌های ضد هیستونها ممکن است برعلیه یک یا چند نوع از آنها باشند. آنتی‌هیستونها برای لوپوس ناشی از دارو تستی حساس ولی غیراختصاصی می‌باشند. ارزش این تست برای مواقعی است که فرد تست ANA مثبت داشته و سابقه مصرف داروهایی نظیر پروکاینامید و ایزونیازید را  دارد که می‌توانند باعث لوپوس دارویی شوند.

5. Anti Small Nuclear Ribonucleoprotein or Anti-snRNP

چندین  نوع اتوآنتی بادی برعلیه sn-RNP یافت شده که از بین آنها    Anti Sm یا Anti- Smith اختصاصی برای SLE می‌باشد، گرچه فقط در 20 تا 40% این بیماران مثبت می‌گردد.یکی از این آنتی بادی ها به نام Anti-U1-snRNP در 30 تا 40% بیماران SLE یافت شده و با شدت بیماری و ظهور علائمی مانند میوزیت، کمی تحرک مری، اسکلروداکتیلی، فنومن رینود، آرترالژی و آرتریت متناسب  می‌باشد . علاوه بر آن این آنتی‌بادی را در بیماریهای مختلط بافت همبند(CTD ( در کسانی که علائم بیماری‌های خودایمن همپوشان را نشان می‌دهند یافت می شود‌.آزمایش Anti-U1-snRNP را فقط باید برای کسانی که ANA آنها مثبت بوده، ولی بین SLE و بیماری مختلط بافت همبند مشکوک هستیم انجام دهیم که اگر این تست هم مثبت باشد، بیماری مختلط بافت همبند و اگر Anti-Sm مثبت باشد SLE خواهد بود.  

6. Anti-SS-A (Ro) & Anti SS-B (La)

هر دو آنتی‌ژن فوق از گروه آنتی‌ژن‌های قابل استخراج هسته‌ای (ENA) می‌باشند. نقش SS-A در فعال کردن mRNA جهت روند ترجمه می‌باشد. درحالیکه نقش SS-B بعنوان پروتئین کمکی برای آنزیم RNA polymerase III شناخته شده است، درواقع در حین فرآیند رونویسی SS-B به RNA حاصل چسبیده و بعد از اتمام فرآیند جدا می‌گردد.

Anti SS-A را در 40 تا 95% موارد سندروم شوگرن و 20 تا 60%موارد SLE و 20% موارد سیروز اولیه صفراوی و همچنین در هپاتیت مزمن فعال یافت کرده‌اند. در موارد SLE وجود این اتوآنتی‌بادی با علائم بالینی نظیر راشهای پوستی حساس به نور، بیماری ریوی و لنفوپنی در این بیماران  همراه ست .

Anti SS-B عمدتاً در زنان مبتلا به سندروم شوگرن (40 تا 95%) و SLE (10 تا 20%) یافت می‌شود، به گونه‌ای‌ که نسبت این آنتی بادی در زنان به مردان 29 به 1 می‌باشد

ازعلائم سندروم شوگرن، تخریب پیشرونده غدد اشکی و بزاقی است که منجر به خشکی مخاط و ملتحمه چشم می‌شود و اگر به تنهایی دیده شود، سندروم شوگرن اولیه و اگر همراه با SLE یا سایر بیماری‌های خودایمن دیده شود، سندروم شوگرن ثانویه نام دارد که البته حالت دوم شایع‌تر است.

7. Anti Ribosome

اگرچه این آنتی‌بادی فقط در 10 تا 20% موارد SLE مثبت می‌شود، اما برای این بیماری بسیار اختصاصی است. وجود این اتوآنتی‌بادی با پسیکوز لوپوسی همراه است .

8. Anti Centromer or CENP-B or Kinetochores

درست قبل از تقسیم سلول، هر کروموزم شامل دو نیمه شبیه به هم است که کروماتید نامیده می‌شوند که از ناحیه سانترومر به هم متصل می‌باشند. هر سانترومر دارای یک kinetochore است که آن را به رشته دوکی که در جریان میتوز تشکیل شده، متصل نگاه می‌دارد و در نهایت هر کروماتید را به طرف سانتریول مربوط به خودش در سلولهای جدید در حال تشکیل می‌کشد. آنتی‌ژن هدف آنتی‌بادی‌های ضد سانترومر سه دسته هستند که به نامهای Centromer Protein A,B,C نامگذاری می‌شوند که از همه مهمتر CENP-B است که با تمام سرم‌های بیمارانی که حاوی Anti Centromer است واکنش می‌دهد.

این آنتی‌بادی را در 80 تا 95% بیماران مبتلا به اسکرودرما (نوع محدود) یافت می شود . وجود آن با علائمی نظیر فنومن رینود، سندروم CREST و درگیری‌های محدود پوستی همراه است .همچنین در برخی موارد سیروز اولیه صفراوی نیز این آنتی‌بادی را یافت کرده‌اند. بیماری اسکلرودرما Systemic Scleroderma یا Progressive Systemic Sclerosis به دو فرم که اغلب به درستی قابل تمایز از یکدیگر نیستند، تظاهر می‌کند.

 در فرم محدود (limited ) ابتدا انتهاها درگیر شده و بعد اندامهای داخلی بشدت گرفتار می‌شوند، که شامل سندروم CREST، کلسینوزیس کوتیس، بیماری رینود، سختی مری، اسکروداکتیلی و تلانژیکتازی می‌شود.

 در فرم منتشر(diffuse) ، بیماری ابتدا در دست‌ها، ساق‌های پا و تنه بروز می‌کند. بعد اندام‌های داخلی به شدت گرفتار شده و بیماری به سرعت پیشرفت می‌کند، به گونه‌ ای‌ که پروگنوز بیماری ضعیف است.

9. Anti Topoisomerase 1 or Anti-Scl-70

آنزیم توپوایزومراز 1 در نوکلئوپلاسم و در غلظت بالاتر در هستک دیده می‌شود. این آنزیم در مراحل همانندسازی و رونویسی مارپیچ DNA نقش بازی می‌کند، به گونه ‌ای که زنجیر DNA را قطع می‌کند و خودش به انتهای آزاد آن می‌چسبد و آن قسمتی از DNA که قرار است همانندسازی یا رونویسی شود را چرخانده و به محض اتمام کار از DNA جدا شده و دو رشته به هم متصل می‌شوند .

آنتی‌بادی بر علیه این آنزیم را در حدود 25 تا 75% بیــــــــــــــماران مبتلا به اسکرودرمی یا Progressive Systemic Sclerosis یافت کرده‌اند. هرچه تیتر این آنتی‌بادی بیشتر باشد پروگنوز بیمار ضعیف ‌تر است، گرچه منفی بودن تست تشخیص این بیماری را رد نمی‌کند .

10.Anti RNA Polymerase-1

یک کمپلکس آنزیمی داخل هستک است که نقش آن رونویسی ژن های کدکننده RNA ریبوزومی 45S در داخل هستک می‌باشد. آنتی‌بادی ضد آن  فقط در 4% بیماران اسکرودرمی یافت می شود .

11. Anti PM-Scl (PM-1)

کمپلکسی است مشتمل بر 16 پلی‌پپتید که عمدتاً در هستک قرار گرفته و نقش آن دقیقاً روشن نشده است. آنتی‌بادی ضد آن را در بیماران مبتلا به سندروم همپوشان

(Overlap Syndrome) می‌توان یافت که ترکیبی از علائم پلی‌میوزیت (Polymyositis or PM)، درماتومیوزیت (dermatomyositis) و اسکرودرمی (Scl) است.

12. Anti Cyclin (PCNA) or Proliferating Cells Nuclear Ag.

سیکلین یک پروتئین کمکی برای DNA پلی‌مراز دلتاست و نقش کلیدی در سیکل سلولی بازی می‌کند. غلظت آن در فاز G1 افزایش یافته و به محض اینکه از یک حد مشخص بیشتر شود، سنتز DNA شروع می‌گردد. غلظت سیکلین در فاز G2 به حد اولیه برمی‌گردد.

آنتی‌بادی بر علیه این پروتئین فقط در 3% موارد مبتلا به SLE یافت می‌شود .

13. Anti Jo-1 or Anti histisdyl-tRNA synthetase

فقط در 30% موارد پلی‌میوزیت یا درماتومیوزیت یافت می شود. وجود آن با فیبروز ریوی و فنومن رینود همراه است .

14. Anti Neutrophil Cytoplasmic Ab (ANCA)

 cANCA (PR-3) & pANCA (MPO)

گروه آنتی‌بادی‌های ضد سیتوپلاسم نوتروفیل‌ها یا ANCA بر علیه چندین آنتی‌ژن در سیتوپلاسم نوتروفیل‌ها تولید می‌شوند. در حال حاضر دو گروه مهم

cANCA (PR-3) ( ANCA سیتوپلاسمی) و pANCA(MPO) ( ANCA اطراف هسته‌ای (perinuclear) ) وجود دارد. مثبت شدن تست cANCA به معنی وجود آنتی‌بادی بر علیه آنزیم پروتئیناز -3 است. تست cANCA حساسیت و ویژگی بالایی برای تشخیص بیماری گرانولوماتوز وگنر (Wegner’s granulomatosis) دارد ، اما از آنجایی‌ که شیوع این بیماری زیاد نیست درخواست این تست نیز بندرت انجام می‌شود و فقط برای بیمارانی ‌که به شدت مشکوک به این بیماری هستند، درخواست می شود  .

مثبت شدن تست pANCA به معنی وجود آنتی‌بادی بر ضد میلوپراکسیداز است، که در

 پلی‌آنژیت میکروسکوپی و گلومرولونفریت نکروزان گرانولوماتوزوگنر لوکال (محدود) کلیوی (50%) پدید می‌آید ، اما حساسیت تست برای نیل به تشخیص این بیماریها بسیار کم است. البته pANCA در برخی بیماری‌های روماتولوژیک دیگر نیز یافت می شود مانند کلانژیت اسکروزان و کولیت اولسراتیو ولی برای  هیچکدام از حساسیت و ویژگی کافی بعنوان تست تشخیصی برخوردار نیست. یادآوری می‌شود که تشخیص قطعی گرانولوماتوز وگنر از طریق بیوپسی بافت گرفتار (کلیه، ریه یا مجاری تنفسی فوقانی) صورت می‌پذیرد و تست ANCA جهت کمک بیشتر به تشخیص و یا بررسی سیر درمان و یا کشف سریع عود بیماری انجام می‌گیرد .

15. HLA B27

وجود آلل آنتی‌ژن لکوسیتی B-27 معمولاً همراه است با اسپوندیلیت آرتریت بخصوص اسپوندیلیت انکیلوزان (Ankylosing Spondylitis). مثبت شدن این تست برای این بیماری حساسیتی معادل 95% و برای سندروم رایتر (Reiter’s Syndrome) حساسیت 80% و برای اسپوندیلیت پسوریاتیک 70% و برای اسپوندیلیت همراه بیماریهای التهابی روده و دستگاه گوارش حساسیتی معادل 50% دارد ، اما از آنجایی‌که شیوع این آنتی‌ژن در نژاد سفید فقط 6 تا 10% است، لذا کارآیی تست بسیار محدود است.

16. Anti Mitochondrial Ab AMA (M2)

تولید آنتی‌بادی برعلیه لیپوپروتئین های غشاء میتوکندری بخصوص از نوع M2 را می‌توان در 60 تا 95% سیروز اولیه صفراوی پیدا کرد. این بیماری یک بیماری خود ایمن در میان زنان جوان یا میانسال است که سیر کند ولی پیشرونده‌ای داشته و با افزایش آنزیمهای کبدی خصوصاً Alk-P و GGT و مثبت شدنAMA همراه ست .اگرچه تشخیص نهایی از طریق بیوپسی کبد صورت می‌پذیرد.

AMA را در 20 تا 50% هپاتیت مزمن فعال، 25 تا 30% سیروز ایدیوپاتیک و کمتر از 1% افراد سالم نیز می‌توان یافت. این آنتی‌بادی جهت تشخیص سیروز اولیه صفراوی اختصاصی نبوده و در بیماری‌های دیگری نظیر هپاتیت خود ایمن ناشی از لوپوس و اسکرودرما و انسداد خارج کبدی و کلستاز القایی می‌توان یافت. معمولاً از AMA و ASMA بطور همزمان جهت تشخیص افتراقی هپاتیت مزمن فعال خودایمن از سیروز اولیه صفراوی استفاده می‌شود. در سیروز اولیه صفرای AMA مثبت و ASMA منفی یا با تیتر پایین است، اما در هپاتیت مزمن فعال خود ایمن ASMA مثبت و AMA منفی یا با تیتر پایین دیده می‌شود. AMA را در سیروز کبدی و الکلی نمی‌توان یافت .

گرچه AMA دارای 9 نوع می‌باشد از M1 تا M9 ، ولی نوع M2 آن پرکاربردتر است .

17. Anti Myocardial Ab

این آنتی‌بادی در برخی بیماریهای خودایمنی همراه با آسیب میوکارد قلب مانند بیماری روماتیسمی قلب، سندروم پس از جراحی توراکس و پس از جراحی قلب یافت می  شود .

18. Anti Smooth Muscle Ab (ASMA)

همانگونه که از نامش پیداست آنتی‌بادی است بر علیه عضلات صاف، که در 40 تا 90% هپاتیتهای مزمن فعال و 30 تا 70% سیروز اولیه صفراوی و 20 تا 30% سیروز ایدیوپاتیک و بیش از 80% هپاتیتهای ویروسی مثبت می‌گردد. تیترهای بسیار بالای ASMA را در بیش از 95% هپاتیت مزمن فعال اتوایمیون می‌توان یافت .اگرچه به ندرت در هپاتیت حاد و مونونوکلئوز عفونی نیز یافت می‌شود .

19. Anti Phospholipid Ab

این آنتی‌بادی در بیماری‌های گروه ترومبوفیلی شامل اختلالات سیستم وریدی یا شریانی، ترومبوزها، سقط‌ های سه ماهه اول، SLE و در کلاژنوز مثبت می‌شود. مثبت شدن این آنتی‌بادی در بیماری لوپوس از آنجایی‌که با مهار فعالیت انعقادی وابسته به پلاکت همراه است ، باعث انتساب نام Lupus Anti Coagulant به این آنتی‌بادی شده است. نوع خاصی از آنتی‌فسفولیپید با اتصال به کاردیولیپین در داخل گردش خون به نام Anti Cardiolipin نامیده می‌شود. آنتی‌کاردیولیپین در SLE و بیماری‌های بافت همبند یافت می شود .

20. سایر آنتی‌بادی‌ها

گرچه آنتی‌بادی‌های مهم یافت شده در بیماریهای روماتولوژیک در بالا مرور گردید ولی آنتی‌بادی‌های دیگری نیز تاکنون کشف شده‌اند، اما از آنجایی ‌که ارزش تشخیصی چندانی ندارند فقط به ذکر نام آنها اکتفا می‌شود.

 این آنتی‌بادی‌ها شامل Anti Ku, Anti Golgi apparatus Anti lysosomes, Anti PL-7, Anti PL-12, Anti EJ, Anti OJ, Anti RANA, Anti SRP, و چند آنتی‌بادی دیگر می‌شوند.

 علاوه بر تستهای تخصصی فوق ، آزمایشات روتینی مانند آزمایش کامل ادرار ،CBC,CRP ESR، و آنالیز مایع مفصل در تشخیص و پیگیری درمان بیماران روماتولوژیک کاربرد فراوان دارد.