آنسفالیت یا التهاب مغز، به دو دلیل رخ می دهد:
1- عوامل عفونی (Infectious Encephalitis).
2- تهاجم سیستم ایمنی خودی که معمولاً به دنبال یک عفونت ویروسی قبلی یا حضور یک تومور بروز می کند (Immunologic Encephalitis).
باید توجه داشت که آنسفالیت متفاوت از مننژیت است. مننژیت عبارت است از التهاب لایه های محافظ اطراف مغز. البته برخی بیماران ممکن است به طور همزمان مبتلا به مننژیت و آنسفالیت باشند که در این صورت اصطلاح مننگو آنسفالیت استفاده می شود.هر چند عفونت های ویروسی مغز عمده ترین عوامل ایجاد کننده آنسفالیت به شمار می روند، اما واکنش سیستم ایمنی به یک ویروس یا یک تومور می توانند متعاقباً باعث بروز آنسفالیت از نوع خود ایمن شود.
این زمانی است که یک عفونت یا یک تومور خارج از بافت مغز، پاسخ های ایمنی غیر طبیعی را تحریک می کنند که این پاسخ ها مستقیماً بر بافت مغز تأثیر تخریب دارند.در صورتی که عامل اولیه ایجاد کننده آنسفالیت خود ایمن، یک عفونت ویروسی باشد، بیماری ایجاد شده را آنسفالیت خود ایمن (Autoimmune Encephalitis) می گویند که طیف وسیعی از بیماری ها را در بر می گیرد.
در حالی که اگر پاسخ های مخرب ایمنی برعلیه یک تومور (به خصوص تومورهای ریوی) ایجاد شده باشند، بیماری حاصل را سندرم پارانئوپلاستیک – نورولوژیک (Paraneoplastic neurologic syndromes) می نامند.
گاهی اوقات بیماری های اتوایمیون سیستمیک نظیر لوپوس نیز می توانند درگیری سیستم عصبی را به دنبال داشته باشند.
آنسفالیت عفونی
آنسفالیت عفونی ویروسی Viral Encephalitis
ویروس ها رایج ترین عوامل ایجاد کننده آنسفالیت عفونی هستند. بسیاری از این ویروس ها تظاهرات خفیفی را در بافتهای مختلف ایجاد می کنند که معمولاً مورد توجه قرار نمی گیرند. تنها موارد نادری موجب درگیری مغز می گردند. ازهمین رو آنسفالیت ویروسی را غالباً به عنوان rare complication of common infection توصیف می کنند.(HSV (Herpes Simplex Virus یا همان عامل زخم سرد، شایع ترین عامل عفونت ویروسی مغز می باشد.
برای تشخیص آزمایشگاهی عفونت های ویروسی سیستم اعصاب مرکزی، ردیابی آنتی بادی های اختصاصی ضد ویروس از نوع IgM در مورد عفونت های حاد و IgGدر موارد تحت حاد و مزمن از ارزش بالایی برخوردار می باشد.تصویر زیر برخی از عوامل بروز و انتشار عفونت های ویروسی که می توانند باعث آنسفالیت شوند، را نشان می دهد.
آنسفالیت عفونی غیرویروسی Non-Viral Infectious Encephalitis
عوامل عفونی غیرویروسی شامل باکتری ها، قارچ ها و انگل ها نیز می توانند در مواردی باعث درگیری سیستم اعصاب مرکزی و محیطی شوند.مایکوباکتریوم ها و مایکوپلاسماها مهمترین عوامل باکتریایی آنسفالیت هستند.
باکتری هایی که از طریق نیش بندپایان، به خصوص کنه های سخت خانواده ایکسودس، منتقل می شوند، در بیشتر موارد عوارض عصبی ایجاد می نمایند.
تشخیص آزمایشگاهی آنسفالیت های عفونی
• نمونه مناسب برای تشخیص عفونت های سیستم اعصاب، سرم و یا CSF می باشد.
• روش های سرولوژیک متعددی جهت شناسایی عوامل عفونی وجود دارد، اما رایج ترین آنها ، سنجش های آنزیمی (EIA) هستند که پرکاربردترین آنها روش الایزا (ELISA) می باشد.
• ایمونوفلورسنس غیرمستقیم (IIFA) ، تکنیک دیگری است که در برخی موارد بکار می رود، این روش به ویژه در تشخیص عفونت های باکتریایی، انگلی و قارچی از ارزش بالایی برخوردار است.
• یکی دیگر از روش های سرولوژیک، وسترن بلات است که همانند دو روش ELISA و IIFA ، از حساسیت و اختصاصیت بالایی برخوردار است.
• EUROLINE یک وسترن بلات اصلاح شده است که به کمک آن می توان به طور همزمان چندین آنتی بادی و یا آنتی ژن عفونی را، تنها با انجام یک آزمایش منفرد، شناسایی کرد.
• به کارگیری آنتی ژن های نوترکیب، یکی از برترین مزایای تکنیک EUROLINE می باشد که ارزش تشخیصی آن را تا سطح بسیار زیادی افزایش می دهد.
آنسفالیت اتوایمیون Autoimmune Encephalit
• پاسخ های غیر طبیعی و کنترل نشده سیستم ایمنی علیه عفونت های ویروسی، می تواند بر آنتی ژن های طبیعی سطح سلولهای عصبی تأثیر گذاشته و آنها را از بین ببرد.
• عمده ترین این Ag های سطحی عبارتند از رسپتورهای گلوتامات ، رسپتورهای گابا، کانال های کلسیم و پتاسیم ، آکوپورین 4، گلوتامات دکربوکسیلاز، گانگلیوزیدها و رسپتور استیل کولین.
• بسته به نوع اتوآنتی بادی ها ، بیماری ایجاد شده می تواند تظاهرات متفاوت و ویژه ای داشته باشد. بنابراین تشخیص صحیح و دقیق این اتوآنتی بادی ها از ارزش و اهمیت خاصی برخوردار است.
• مهمترین بیماری های اتوایمیون التهابی سیستم اعصاب مرکزی عبارتند از:
1. مولتیپل اسکلروزیز (Multiple Sclerosis)
2. میاستنیا گراویس (Myasthenia Gravis)
3.اختلالات کانالی اتوایمیون سیستم اعصاب مرکزی(Autoimmune CNS Channelopathies)
4. اختلالات رسپتوری اتوایمیون سیستم اعصاب مرکزی (Autoimmune CNS Receptoropathies)
تشخیص آزمایشگاهی آنسفالیت خودایمن
سرم و CSF ، نمونه های مناسب جهت انجام آزمایش های سرولوژی و ردیابی اتوآنتی بادی های مرتبط با آنسفالیت های خودایمن می باشند.
در حال حاضر، تنها روش آزمایشگاهی تشخیص بیشتر آنتی بادی های مذکور، IIFA می باشد.
در این مورد نیز، تکنیک IMBT امکان تشخیص سریع و دقیق چندین آنتی بادی را به صورت همزمان فراهم می نماید.
در مورد اختلالات رسپتوری سیستم اعصاب، می توان از تکنیک های وسترن بلات و EUROLINE استفاده نمود.
