روماتیـــسم، بیماری خودایمنی و آسیب زننده به مفاصل

روماتیـــسم، بیماری خودایمنی و آسیب زننده به مفاصل

اختلالات روماتیسمی گروهی از بیماری های خود ایمنی هستند که بافت بدن توسط سیستم ایمنی خودی مورد تهاجم قرار می گیرد . در حال حاضر بیش از صد نوع بیماری وجود دارد که در طبقه بندی روماتیسم قرار میگیرند، اما از آنجایی که شایعترین علامتی که ایجاد میکنند مشکلات مفصلی است، روماتیسم به عنوان بیماری مفصلی برای مردم شناخته تر شده است. این بیماری هر چقدر دیرتر درمان شود، عوارض جدی تری مانند تخریب مفاصل اندامهای مختلف بدن را به وجود می آورد. به طوری که کیفیت زندگی بیماران را دستخوش تغییر میکند.

آرتریت روماتوئید (Rhematoid Arthritis) یا روماتیسم مفصلی

آرتریت روماتوئید یک بیماری خود ایمنی است که در نتیجه التهاب مزمن مفاصل ایجاد می شود. روماتیسم مفصلی موجب التهاب، درد و تورم مفاصل می شود. این بیماری سیستمیک، مزمن بوده و در دراز مدت موجب تخریب مفاصل می گردد. آغاز این بیماری در هر سنی می تواند باشد اما بیشترین میزان شیوع آن در افراد 35 تا 50 سال است.

سیستم ایمنی شامل مجموعه ای از سلول های ایمنی و پروتئین هایی به نام آنتی بادی است که در مقابله با عوامل بیماریزا عمل می کنند . در افراد با بیماری های خود ایمنی، این آنتی بادی ها و سلول های ایمنی به بافت خودی حمله کرده و باعث ایجاد التهاب می شوند. در آرتریت روماتوئید ، سیستم ایمنی به سلول های اطراف مفاصل (سینوویوم) که مسئول ساخت مایع بین مفصلی هستند، حمله کرده و باعث ایجاد تغییرات در این بافت می شوند. تاثیر آنتی بادی ها بر سلول های سینوویوم موجب افزایش لایه های این بافت شده و در نتیجه باعث ضخیم، متورم و ملتهب شدن آن می گردد. با ضخیم شدن لایه سینویال، ترشح مایع مفصلی نیز افزایش یافته که این امر باعث ایجاد تورم و بد شکلی در ساختار مفصل می گردد. همچنین ترشح ماده سایتوکاین از سلول های ایمنی نیز درافزایش التهاب و تخریب مفصل موثر است. به دنبال تورم مفاصل، لیگامان و تاندون های اطراف آن نیز تحت کشش قرار گرفته و به تدریج تضعیف می گردند. این ضعف موجب ناپایداری مفصل و در نهایت تغییر شکل آن می شود. به تدریج و با افزایش قطر لایه سینوویال، استخوان های اطراف مفصل نیز تحت تاثیر رار می گیرند که این امر در ایجاد تغییرات استخوانی و تخریب بیشتر بافت مفصل موثر است.

عوامل مستعدکننده بیماری :

توجه به این نکته حائز اهمیت است که همیشه پیشگیری از بروز بیماری بهتر از درمان است. پس وقتی بدانید در چه شرایطی احتمال ابتلا به این بیماری افزایش می‌یابد، از خود مراقبت بیشتری خواهید داشت. به طور کلی چند عامل می‌تواند در بروز این بیماری مؤثر باشد :

سن: در این بیماری سن شایع ابتلا 35 تا 50 سالگی است . با افزایش سن احتمال تشدید علایم بیماری افزایش خواهد یافت.
جنسیت افراد: در زنان احتمال ابتلا به بیماری روماتیسم، ۲ تا ۳ برابر مردان است.

ژنتیک: متاسفانه بیماری روماتیسم زمینه ژنتیکی نیز دارد. پس اگر یکی از والدین قبلا درگیر این بیماری بوده است، احتمال ابتلای شما نیز بالا می‌رود.

مصرف دخانیات: تحقیقات نشان داده است افرادی که سیگار می‌کشند و یا هر نوع دخانیات دیگر مصرف می‌کنند، بیشتر از سایر افراد در معرض روماتیسم قرار می‌گیرند و روماتیسم در بدن آن‌ها حادتر می‌شود.

شرایط محیطی: ابتلا به بیماری‌های عفونی بسیار سخت، نداشتن تغذیه مناسب به خصوص در دوران کودکی، سیگار کشیدن مادر در دوران بارداری و… همه این عوامل باعث مستعدشدن فرد به روماتیسم می‌شود.

علائم روماتیسم مفصلی

مهمترین علائم آرتریت روماتوئید درد و خشکی صبحگاهی مفاصل به خصوص در دست ها همراه با احساس ضعف و خستگی است که به صورت تدریجی افزایش می یابد.

علائم آرتریت روماتوئید به سه دسته تقسیم میشوند : علائم عمومی، علائم مفصلی و علائم غیر مفصلی

علائم عمومی: در 70 درصد موارد شروع آرتریت روماتوئید با علائم عمومی مانند ضعف، کاهش اشتها، درد مبهم عضلات و احساس خستگی است. بیمار ممکن است ماهها قبل از اینکه دچار درد و تورم مفصل شود این علائم را داشته باشد.

علائم مفصلی : در 30 درصد موارد شروع بیماری دیده می شود که این علائم عبارتند از:

تورم مفصل
احساس خشکی صبحگاهی مفاصل
قرینه بودن مفاصل درگیر

علائم غیر مفصلی: این علائم در 40 درصد از بیماران وجود دارد و بیشتر در بیمارانی دیده میشود که Rheumatoid factor در آزمایش خون آنها بالا است. مهمترین این علائم عبارتند از:

برجستگی های بدون درد زیر پوست که به آنها ندول های روماتیسمی Rheumatoid nodules میگویند و در یک چهارم بیماران وجود دارد. این برجستگی ها گاهی اوقات آسیب دیده و عفونی می شوند.

درگیر شدن بافت ریه و پرده های اطراف آن که میتواند موجب تنگی نفس شود
درگیر شدن عروق خونی در هر جایی از بدن که بیشتر در عروق پوست و دستگاه عصبی است ولی میتواند در عروق خونی روده، طحال، لوزالمعده، ریه، کبد، گره های لنفاوی و کبد هم باشد.
التهاب در اطراف تاندون ها
کم خونی
تب

یافته های رادیولوژیک در تشخیص بیماری کمک کننده ست.

آزمایشات تشخیصی : علاوه بر بررسی نشانه های بالینی، برخی آزمایشات خون در تشخیص به موقع آرتریت روماتوئید نقشی اساسی دارند. از جمله این آزمایشات می توان به موارد ذیل اشاره کرد که البته پزشک معالج شما بنا به تشخیص و با توجه به معاینات بالینی برای شما درخواست میدهند :

· Anti DNA(ds)

Anti CCP
Anti MCV
ENA profile

· P-ANCA

· C-ANCA

راههای پیشگیری از روماتیسم

هر بیماری علاوه بر آسیبهای جســمی ‌که به شما وارد می‌کند، میتواند سلامت روانتان را هم تهدید کند. وقتی خود را قربانــی اتفاقی میبینید که در ایجادش نقشــی نداشته اید، بیشتر آسیب میبینید و دایره زندگیتان را هر روز محدودتر می‌کنید.

اگر شغل شما به شدت با وضعیت جسمیتان در تعارض است، به فکر تغییر رویه کارتان بیفتید. به عنوان مثال تایپیســتی که مفاصل دستش آســیب دیده، حتی اگر خوشبینترین فرد جهان باشــد، نمیتوانــد به خوبی کارهایش را انجام دهد. پس واقع بین باشید.
شما زمان زیادی را در محل کارتان صرف می‌کنید. پس باید در فضای مناسبی به فعالیتتان ادامه دهید. استفاده از میز و صندلی اســتاندارد و قابل تنظیم و تجهیزاتی که متخصصان کمک گرفتن از آن را به شما توصیه کرده اند، میتواند به حفظ سلامتیتان در ساعات کاری کمک کند. اگر ساعتها روی صندلی می نشینید، از صندلیهایی که قابلیت تنظیم ارتفاع دارند و حتی پشتی و دسته هایشان هم تنظیم میشود، استفاده کنید.
از زیرپایی های قابل تنظیم استفاده کنید و هرگز پاهایتان را روی هم نیندازید. این کار به زانوهای آسیب پذیر، بیشتر صدمه میزند
برای ساعات طولانی در یک موقعیت ثابت نمانید و از انجام حرکات تکراری بپرهیزید. برای مثال به جای تمیز کردن یک سطح در 10 دقیقه، پاک کردن آن را در پنج نوبت دو دقیقه ای انجام دهید.
به جــای زیاد کار کردن، بهینــه کار کنید. با کم کردن ساعات کارتان، درآمد خود را حفظ کنید. پس به گزینه های جایگزین فکر کنید. گذشته از این سعی کنید در هر شرایطی از اصولی که به حفظ سلامتتان کمک می‌کند پیروی کنید.
نظم زندگیتان را حفظ کنید. در ساعت معین از خواب بیدار شوید و در ساعت مشخصی به رختخواب بروید. یک برنامه روزانه برای خودتان تنظیم کنید
شــرایطتان را با مدیرتان در میان بگذارید. شاید گاهی بتوانید از خانه برخی کارها را انجام دهید یا شاید به واحدی که انجام کارهایش کمتر به فعالیت بدنی نیاز دارد، منتقل شوید.
سیگار را ترک کنید. محققان در بررسیهای متعدد ثابت کرده اند که مصرف دخانیات، علائم این بیماری را تشدید می‌کند و زندگی با وجود آن را برای مبتلایان ســخت تر می‌کند.
کمپرس گرم و سرد کنید. با تغییر دما میتوان به تسکین درد مفاصل کمک کرد. برای بهبود روماتیسم مفصلی دوش آب گرم بگیرید و از کیســه های آب گرم یا حوله گرم برای قسمت های حساس مفاصل استفاده کنید.

رژیم غذایی : مهمترین رابطه بین رژیم غذایی و روماتیسم، وزن است. وزن زیاد ممکن است درمان هایی را که برای شما تجویز شده، کم اثر کند و روند درمان را آهسته پیش ببــرد. اگر اضافه وزن دارید، ســعی کنید با دنبال کردن یک رژیم غذایی سالم و ورزش منظم، وزن خود را کم کنید

نوع چربی موجود در رژیم غذایی خود را تغییر دهید افرادی که روماتیسم دارند، بیشتر از افراد دیگر در معرض مبتلا شدن به بیماریهای قلبی هستند . مقدار و نوع چربی که اســتفاده می‌کنید، در تنظیم سطح کلسترول شما اثر دارد و همین موضوع میتواند بر میزان درد و التهاب مفاصل تأثیرگذار باشد.
ماهیهای پرچرب بخورید ماهی هایی مثل ســاردین، شــاه ماهی، قزلآال، خالمخالی و اسنپر پوست تیره تری دارند و سرشار از امگا۳ و چربیهای اشباع نشــده هستند. روغن ماهی علاوه بر فوایدی که برای قلب دارد، به کمتر شــدن التهاب هم کمک می‌کنــد و درد مفاصل را کاهش میدهد. ســعی کنید هفته ای یک تکه از یک ماهی چرب مصرف کنید. ثابت شده که روغنهای ماهی با دوز بالا، میتوانند به کمتر شــدن علایم روماتیســم مانند سفتی عضلات در صبحگاه، تعــداد مفاصل متورم و درد عضلات کمک کنند. روغنهای ماهی امگا3 دارند. برای کمتر شدن علائم روماتیسم باید تا سه ماه صبر کنید، پس صبور باشید. تخم مرغ و بعضی نانها هم غنی از امگا۳ هســتند. منابع گیاهی امگا۳ مانند تخم برزک، گل پامچال و گشنیز تأثیر کمتری بر کاهش التهاب دارند و فایده کمتری دارند.
یک رژیم مدیترانه ای را دنبال کنید این نوع رژیم شامل ماکیان، ماهی و گوشت قرمز کمتری است و در عوض مقدار زیادی از سبزیجات تازه، یخ زده یا کنسرو شده، میوه، غلات، روغن زیتون، لوبیا، آجیل و دانه ها را شامل میشود. این یعنی در این رژیم روغن های اشباع شده کمتر و در عوض چربیهایی مانند امگا۳ وجود دارد. تحقیقات نشان داده افرادی که از این رژیم پیروی می‌کنند، در روند بهبودی علائم بیماریشــان پیشــرفت زیادی را مشاهده کرده اند.
غذاهای حاوی آهن بخورید از علائم این بیماری ، خســتگی است که میتواند با کمخونی بدتر شــود (کمخونی به حالتی گفته میشــود که بدن دچار کمبود سلول قرمز است و اکسیژن به خوبی به نقاط مختلف بدن نمیرسد.( سعی کنید خوراکی هایی بخورید که آهن زیادی دارند. این خوراکیها شامل گوشت بدون چربی، تخم مرغ، سبزیجات، نخود فرنگی، لوبیا، عدس و غلات صبحانه غنی شده است. ویتامین (C )به بهتر جذب شــدن آهن کمک می‌کند، به همین دلیل پیشنهاد میشود همراه با وعده غذایی خود میوه و سبزیجات مصرف کنید. بر خلاف ادعاهایی که در رسانه و سایت ها میشود، دلیل علمی قانع کننده ای برای حذف مصرف گوشت قرمز وجود ندارد.
کلسیم برای افراد مبتلا به روماتیسم مهم است برای همه افراد دریافت مقدار کافی کلسیم برای استحکام استخوانها ضروری است. این موضوع در مورد افراد مبتلا به روماتیسم اهمیت بیشتری هم پیدا می‌کند. این بیماران از داروهایی استفاده می‌کنند که افراد را در معرض خطر پوکی استخوان قرار میدهد. از منابع خوب کلسیم میتوان به شیر کم چرب، ماســت، پنیر، ســبزیجات، شیر سویا، بادام و خوردن ماهی هایی مثل ساردین به همراه استخوان اشاره کرد.