هاری

روز جهانی هاری 2024

28 سپتامبر

شعار امسال روز جهانی هاری این است: “Breaking Rabies Boundaries”

«شکستن مرزهای هاری».

دنیا واکسن ها، داروها، ابزارها و فناوری هایی برای شکستن چرخه هاری به عنوان یکی از قدیمی ترین بیماری ها دارد. با هم می توانیم هاری را از بین ببریم!

هاری یک مشکل جدی بهداشتی در بیش از 150 کشور، عمدتا در آسیا و آفریقا است. این یک بیماری ویروسی و مشترک بین انسان و دام است که سالانه باعث مرگ ده ها هزار نفر می شود که 40 درصد آنها کودکان زیر 15 سال هستند.

گاز گرفتن و خراش سگ باعث 99 درصد موارد هاری انسان می شود و با واکسیناسیون سگ و پیشگیری از گاز گرفتن قابل پیشگیری است.

هنگامی که ویروس سیستم عصبی مرکزی را آلوده می کند و علائم بالینی ظاهر می شود، هاری در 100 درصد موارد کشنده است.

**هاری یک مشکل جدی بهداشت عمومی در بیش از 150 کشور و منطقه، عمدتا در آسیا و آفریقا است. این یک بیماری استوایی ویروسی، مشترک بین انسان و دام است که سالانه باعث مرگ ده ها هزار نفر می شود که 40 درصد آنها کودکان زیر 15 سال هستند.

**گاز و خراش سگ باعث 99 درصد موارد ابتلای انسان به هاری می شود و می توان از طریق واکسیناسیون سگ و پیشگیری از گاز گرفتگی از آن جلوگیری کرد.

**هنگامی که ویروس سیستم عصبی مرکزی را آلوده می کند و علائم بالینی ظاهر می شود، هاری در 100٪ موارد کشنده است. با این حال، مرگ و میر ناشی از هاری با پیشگیری فوری پس از مواجهه ( PEP) با جلوگیری از رسیدن ویروس به سیستم عصبی مرکزی قابل پیشگیری است. PEP شامل شستشوی کامل زخم، تجویز یک دوره واکسن هاری انسانی و در صورت لزوم، ایمونوگلوبولین هاری (RIG) است.

** اگر شخصی توسط یک حیوان هار بالقوه گاز گرفته یا خراشیده شود، باید بلافاصله و همیشه به دنبال مراقبت PEP باشد.

هدف سازمان بهداشت جهانی و شرکای جهانی آن پایان دادن به مرگ و میر انسان در اثر ابتلا به هاری ، از طریق یک رویکرد جامع One Health است : با هدف ترویج واکسیناسیون دسته جمعی سگ ها ، اطمینان از دسترسی به PEP، آموزش کارکنان بهداشتی، نظارت بهبود یافته و پیشگیری ازگاز گرفتگی سگ ها از طریق آگاهی جامعه.

**درکشور ما نیز نهاد هایی دررابطه با بیماری هاری مسئولیت دارند ازجمله سازمان دامپزشکی، مدیریت بیماریهای وزارت بهداشت ودرمان و… که همواره در راستای مهار این بیماری در تلاش هستند.

در روز جهانی هاری در مورد این بیماری، نحوه محافظت از خود و نحوه کمک به رفع آن بیشتر بدانید.

هاری نوعی بیماری ویروسی است که ویروس آن از طریق بزاق حیوان هار و محل گازگرفتگی وارد بدن شده و به سمت اعصاب انتهایی در ماهیچه ها می‌رود و شروع به تکثیر می‌نماید. این ویروس در انسان و سایر پستانداران خونگرم قابلیت رشد و تکثیر دارد. متاسفانه باید گفت در صورت ابتلای فرد به ویروس هاری، مرگ او طی چند روز پس از شروع اولین علایم آن قطعی می باشد. خوشبختانه امروزه با پیشرفت علم و ساخت واکسن بیماری های مختلف، هاری قابل پیشگیری می باشد.اگر فردی به ویروس هاری آلوده شد، باید فورا به مراکز درمانی برود و واکسن هاری تزریق کند. در این صورت امکان نجات از مرگ افزایش پیدا می کند.

این بیماری به دلایل ذیل دارای اهمیت می باشد:

۱ ـ میزان کشندگی بـــــــالا ( صددرصد) به طوری که پس از ظهور علایم بیماری چه در انسان و چه در حیوان درمان پذیر نبوده و بیمار محکوم به مرگ می باشد.
۲ ـ افزایش روند موارد حیوان گزیدگی انسانی که بناچار سالانه مبالغ زیادی صرف خرید سرم و واکسن ضد هاری جهت درمان و پیشگیری می گردد.
۳ ـ تلفات و خسارات اقتصادی زیاد
۴ ـ و …

عامل بیماری:
ویروسی است بی هوازی و نروتروپ یعنی تمایل به سیستم عصبی دارد و وقتی به سیستم عصبی مرکزی حمله نماید تقریباً همیشه موجب مــــــرگ میزبان می گردد.
ویروس هاری در حرارت ۵۰ درجه سانتی گراد در مدت ۱۵ دقیقه و در حرارت ۶۰ درجه در مدت ۳۵ ثانیه و در حرارت ۱۰۰ درجه سانتی گراد در مدت چند ثانیه از بین می رود.
بنابراین برای ضدعفونی وسایل آلوده کافی است چند دقیقه آنها را بجوشانید و یا از فنل و الکل استفاده نمایید.
راههای سرایت بیماری :
۱ ـ اصلی ترین راه سرایت بیماری از طریق گازگرفتن به وسیله حیوانات می باشد. در مورد گربه و گربه سانان از طریـــــق پنجه کشیدن انتقال بیماری صورت می گیرد، زیرا گربه دایماً مشغـــــــول لیسیدن پنجه ها یش می باشد و پنجه ها آلوده به بزاق می شوند و در موقع پنجه کشیدن می تواند ویروس را از طریق خراش به انسان منتقل نماید.
۲ ـ راه پوست:بیماری هاری از راه پوست سالم قابل سرایت نیست، ولی اگر کوچکترین خراش یا زخمی در پوست وجود داشته باشد قابل سرایت می باشد.
۳ ـ راه مخاط ها :سگها و گربه های به ظاهر سالم که در اواخر دوره نهفتگی بیماری هاری هستند می توانند ویروس را از طریق لیسیدن مخاط لب ـ چشم و بینی به صاحبان خود منتقل نمایند.
۴ ـ انتقال از راه دستگاه گوارش: انتقال بیماری از این طریق بعید به نظر می رسد، ولی باید از خوردن گوشت و سایر فرآورده دامهای مبتلا به هاری خودداری نمود.

علائم

دوره کمون هاری معمولاً 2 تا 3 ماه است، بسته به عواملی مانند محل ورود ویروس و بار ویروسی ، ممکن است از یک هفته تا یک سال متغیر باشد. علائم اولیه هاری شامل علائم عمومی مانند تب، درد و سوزن سوزن شدن غیرعادی یا غیرقابل توضیح، گزگز، یا سوزش در محل زخم است. با حرکت ویروس به سمت سیستم عصبی مرکزی، التهاب پیشرونده و کشنده مغز و نخاع ایجاد می شود. هاری بالینی در افراد قابل مدیریت است، اما به ندرت درمان می شود و بدون نقص عصبی شدید نیست. با ادامه حمله ویروس به سیستم عصبی مرکزی، دو نوع بیماری مختلف ایجاد می شود:

هاری خشمگین

افراد آلوده‌ای که به هاری خشمگین مبتلا می شوند بیش فعال و تحریک پذیر خواهند بود و ممکن است رفتارهای نامنظمی از خود بروز دهند. علائم دیگر عبارتند از:

بی‌خوابی

اضطراب

گیجی

تحریک پذیری

توهم

ترشح زیاد بزاق

مشکلات بلع

ترس از آب

هاری ساکت (فلجی)

این نوع هاری مدت زمان بیشتری طول می کشد، اما اثرات آن به همان شدت است. افراد آلوده به آرامی فلج می شوند، سرانجام به کما می روند و جان خود را از دس می‌دهند. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، 30 درصد موارد هاری از نوع ساکت است.

تشخیص

تشخیص بیماری هاری نیاز به آزمایش های تخصصی دارد که به شرح زیر هستند :

آزمایش فلورسنت آنتی بادی مستقیم (DFA) : این آزمایش بر روی نمونه هایی از مغز حیوان مشکوک انجام می شود. با استفاده از آنتی بادی های فلورسنت، حضور ویروس هاری تشخیص داده می شود .
تست PCR ( واکنش زنجیره ای پلی مراز) : این تست قادر است ژنوم ویروس هاری را در نمونه های بزاق، مایع مغزی نخاعی یا بافت های بیوپسی شده شناسایی کند .
آزمایش سرولوژی : در این روش ، آنتی بادی های ضد ویروس هاری در خون بیمار شناسایی می شود. این آزمایش بیشتر برای تشخیص عفونت های قدیمی یا بررسی واکنش ایمنی بعد از واکسیناسیون استفاده می شود .
تست نمونه برداری از پوست : با نمونه برداری از پوست پشت گردن و بررسی آن زیر میکروسکوپ ، می توان اجسام نگری (Negri bodies) که نشانه حضور ویروس هاری هستند را مشاهده کرد .

پیشگیری

واکسینه کردن سگ ها

واکسیناسیون سگ ها، از جمله توله سگ ها، از طریق برنامه های واکسیناسیون دسته جمعی سگ، مقرون به صرفه ترین استراتژی برای پیشگیری از هاری در افراد است، زیرا انتقال را در منبع آن متوقف می کند.

از بین بردن سگ های رومینگ رایگان در کنترل هاری موثر نیست.

آگاهی

آموزش عمومی برای کودکان و بزرگسالان در مورد رفتار سگ و پیشگیری از گاز گرفتن، در صورت گاز گرفتن یا خراشیده شدن توسط یک حیوان بالقوه هار و مالکیت مسئولانه حیوان خانگی از گسترش برنامه های ضروری واکسیناسیون هاری است.

واکسینه کردن افراد

واکسن هاری از کشت سلولی تهیه می شود و آن را می بایست در ۵ نوبت در روزهای: صفر ـ ۳ ـ‌۷ ـ ۱۴ ـ ۳۰ به صورت عضلانی و حتماً در عضله دلتوئید بازو تلقیح نمود. در اطفال کمتر از ۲ سال واکسن در ناحیه فوقانی و جانبی ران تزریق می شود. هرگز نبایستی واکسن را در عضله سرین تلقیح کرد.

اگر فردی مورد گزش سگ قرار گیرد و سگ در دسترس باشد باید آن را به مدت ۱۰ روز بسته و تحت مراقبت قرار داد و در این مدت اگر علی رغم تأمین آب و غذای کافی حیوان تلف شد، به احتمال زیاد حیوان هار بوده و بایستی واکسیناسیون هاری تا نوبت آخر ادامه پیدا کند، ولی اگر بعد از ۱۰ روز حیــــوان سالم ماند نتیجه می گیریم سگ هار نیست و از ادامه واکسیناسیون یعنی نوبتهای ۱۴ و ۳۰ خودداری می نماییم .

اقدامات لازم جهت فرد حیوان گزیده:

۱ ـ خارج ساختن و تمیز نمودن ویروس هاری از محل زخم:

تا حد مقدور در ساعات اولیه پس از گزش باید لابلای زخم را حداقل به مدت ۵ تا ده دقیقه با آب تمیز و صابون عمیقاً مورد شستشو قرار داد. این عمل مهمترین قسمت پیشگیــــــری از هاری به حساب می آید و می توان ادعا کرد که بیش از ۵۰ درصد پیشگیری از بیماری مربوط به رعایت این مسأله است.
۲ ـ خارج کردن صابون از لابلای زخم‌:
با استفاده از شیلنگ و فشار آب باید کف صابونهای باقیمانده را از لابلای زخم خارج نمود، زیرا باقیمانده صابون می تواند مواد ضدعفونی کننده را بی اثر نماید.
۳ ـ ضد عفونی نمودن زخم:
زخم را بعد از شستشو باید با الکل ۶۰ تا ۷۰ درجه یا محلول بتادین یک درصد و یا سایر مواد ضدعفونی نمود (زخم را هیچ وقت نباید پانسمان نمود زیرا میکروب هاری بی هوازی است و بر اثر پانسمان رشد آن سریع خواهد شد.
۴ ـ ارجاع فرد به مراکز بهداشتی درمانی جهت تلقیح واکسن و سرم

و پیگیری جهت تکمیل نوبتهای واکسن که این مسأله باید با پیگیری، آموزش و حساسیت کامل دنبال گردد) ضمناً وضعیت واکسیناسیون توأم یا ثلاث فرد مجروح باید مورد بررسی قــرار می گیرد. اگر واکسیناسیون کامل باشد فقط یک نوبت واکسن به عنوان یادآور کافی است، در صورتی که مجروح بر ضد کزاز قبلاً ایمن نشده باشد. اولین نوبت واکسن و همچنین سرم ضدکزاز به مقدار مورد نیاز با نظر پزشک به وی تزریق می شود و مطابق دستور عمل نوبت های بعدی واکسن را ادامه می دهیم.

رفرنس :

www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/rabies

www.mayoclinic.org/diseases-conditions/rabies/symptoms-causes

تهیه کننده :

مرضیه آزاد ، کارشناس ارشد ایمنی شناسی پزشکی -واحد تحقیق و توسعه آزمایشگاه پاتوبیولوژی راز

زیر نظر :

دکتر عزت اله اسدی ، متخصص پاتولوژیست بالینی- آزمایشگاه راز