فصل پاییز با کاهش دما، کوتاه‌تر شدن طول روز و کاهش تابش نور خورشید همراه است. این تغییرات محیطی، فیزیولوژی انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و باعث تغییر در ریتم‌های بیولوژیک، سطح هورمون‌ها، متابولیسم انرژی و عملکرد سیستم ایمنی می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که تغییرات فصلی می‌توانند بر میزان ابتلا به بیماری‌های تنفسی، اختلالات خلقی و کمبود ویتامین‌ها تأثیرگذار باشند.

علاوه بر عوامل محیطی، ژنتیک فردی تعیین‌کننده پاسخ بدن به تغییر فصل است. واریانت‌های ژنتیکی مانند SNPها (Single Nucleotide Polymorphisms) بر جذب ویتامین‌ها، متابولیسم انرژی، پاسخ ایمنی و حساسیت بدن نسبت به تغییرات محیطی اثر دارند. بنابراین، شناخت وضعیت ژنتیکی فرد می‌تواند به شخصی‌سازی سبک زندگی پاییزه کمک کند و سلامتی عمومی را بهبود دهد.

تغییرات فیزیولوژیک پاییز و اهمیت مراقبت‌های فصلی

۱. کاهش تولید ویتامین D و نقش ژنتیک

کاهش تابش نور خورشید باعث کاهش سنتز ویتامین D در پوست می‌شود. کمبود ویتامین D با ضعف سیستم ایمنی، خستگی و کاهش عملکرد استخوان‌ها مرتبط است. واریانت‌های ژنتیکی در ژن‌های VDR (Vitamin D Receptor)، CYP2R1 و GC می‌توانند توانایی بدن در جذب و متابولیسم ویتامین D را تغییر دهند.

مطالعات نشان داده‌اند افرادی که SNP خاصی در ژن VDR دارند، حتی با دریافت مکمل ویتامین D معمولی، سطح ویتامین D آن‌ها کمتر از حد مطلوب باقی می‌ماند و ممکن است نیاز به دوز بالاتر یا منابع غذایی خاص داشته باشند.

۲. متابولیسم انرژی و ژنتیک

ژن‌های مرتبط با متابولیسم کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها، مانند FTO و MC4R، نقش مهمی در نحوه سوخت و ساز انرژی دارند. در پاییز، کاهش فعالیت بدنی و تغییر الگوی غذایی، این تفاوت‌های ژنتیکی را بیشتر نشان می‌دهند.

مثلاً فردی با واریانت خاص FTO ممکن است در صورت مصرف کالری اضافی دچار افزایش وزن سریع شود، در حالی که فرد دیگر با واریانت متفاوت، همان مقدار کالری را بهتر متابولیزه می‌کند. بنابراین بررسی های ژنتیکی می‌تواند به تنظیم برنامه غذایی پاییزه کمک کند.

۳. سیستم ایمنی و استعداد ابتلا به بیماری‌های فصلی

ژن‌های مرتبط با سیستم ایمنی، از جمله TLR (Toll-Like Receptors) و HLA (Human Leukocyte Antigen)، پاسخ بدن به ویروس‌ها و باکتری‌های فصلی را تعیین می‌کنند. افراد با واریانت خاص ممکن است نسبت به عفونت‌های تنفسی پاییزی حساس‌تر باشند. شناخت این واریانت‌ها می‌تواند در پیشگیری و طراحی برنامه تقویت سیستم ایمنی مفید باشد.

۴. تغییرات خلق و خو و ساعت بیولوژیک

کاهش نور خورشید باعث کاهش تولید ملاتونین و تغییرات در سطح سروتونین می‌شود که می‌تواند خلق و خوی افراد را تحت تأثیر قرار دهد. ژن‌های مرتبط با متابولیسم سروتونین (SLC6A4) و ریتم شبانه‌روزی (CLOCK, PER3) می‌توانند حساسیت بدن به تغییر طول روز را تعیین کنند.

آزمایش‌های ژنتیکی مرتبط با مراقبت‌های پاییزی

۱. آزمایش تغذیه و متابولیسم

این آزمایش‌ها واریانت‌های ژنتیکی مرتبط با جذب ویتامین‌ها و مواد معدنی را بررسی می‌کنند:

·  MTHFR : متابولیسم فولات و B12

· GC و: VDR متابولیسم ویتامین D

· SNPهای مرتبط با آهن و منیزیم

این اطلاعات امکان طراحی برنامه غذایی شخصی‌سازی‌شده پاییزه را فراهم می‌کنند.

۲. آزمایش حساسیت و عدم تحمل غذایی

بررسی واریانت‌های مرتبط با عدم تحمل لاکتوز (LCT) یا گلوتن (HLA-DQ2/DQ8) کمک می‌کند از اختلالات گوارشی، التهاب مزمن و خستگی پاییزه جلوگیری شود.

۳. آزمایش سیستم ایمنی

شناسایی واریانت‌های مرتبط با پاسخ ایمنی ضدویروسی و ضدباکتریایی، مانند TLR و HLA، امکان برنامه‌ریزی دقیق برای تقویت سیستم ایمنی را فراهم می‌کند.

۴. آزمایش ورزش و انرژی

ژن‌های مرتبط با عملکرد عضلانی (ACTN3) و تحمل ورزش (ACE) تعیین می‌کنند چه نوع و شدت فعالیت بدنی برای هر فرد مناسب است. این اطلاعات به حفظ انرژی و مقاومت جسمانی در روزهای کوتاه و سرد پاییز کمک می‌کند.

توصیه‌های عملی پاییزه بر اساس ژنتیک

تغذیه شخصی‌سازی‌شده

· مصرف سبزیجات و میوه‌های فصل مانند کدو حلوایی، سیب، انار و هویج با توجه به نیازهای ژنتیکی

· مصرف منابع پروتئینی با کیفیت: ماهی، مرغ، حبوبات

· مکمل‌ها تنها در صورت نیاز ژنتیکی مشخص (ویتامین D، B12، آهن)

· رعایت تعادل بین کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها مطابق ژن‌های متابولیسمی فرد

فعالیت بدنی

· ورزش هوازی برای تقویت قلب و ریه، مقاومت بدنی و انرژی روزانه

· تمرینات مقاومتی برای تقویت عضلات و جلوگیری از کاهش فعالیت پاییزی

· شخصی‌سازی نوع ورزش و شدت آن بر اساس ژن‌های ACTN3 و ACE

تقویت سیستم ایمنی

· خواب کافی و منظم، کاهش استرس

· مصرف آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین‌های تقویت‌کننده سیستم ایمنی

· رعایت بهداشت فردی و محیطی

مدیریت خلق و خو

· نوردرمانی در صورت کمبود نور خورشید

· فعالیت‌های روزانه منظم و ورزش سبک برای افزایش سروتونین

· تغذیه غنی از تریپتوفان برای بهبود خلق و خو

جمع‌بندی

شروع فصل پاییز نیازمند مراقبت‌های فصلی دقیق و علمی است. ژنتیک فردی اطلاعات ارزشمندی درباره نیازهای تغذیه‌ای، انرژی و پاسخ سیستم ایمنی ارائه می‌دهد. استفاده از آزمایش‌های ژنتیکی و طراحی سبک زندگی شخصی‌سازی‌شده می‌تواند سلامت عمومی، انرژی، عملکرد سیستم ایمنی و کیفیت زندگی را به طور قابل توجهی بهبود دهد.

رفرنس

1. NIH – Genetics Home Reference
2. Mayo Clinic – Genetic Testing for Personalized Nutrition
3. PubMed – Nutrigenomics and Seasonal Health
4. Scientific Reports – Genetic Variants in Metabolism and Immunity
5. World Health Organization – Seasonal Health Guidelines

تهیه کننده :

مرضیه آزاد ، کارشناس ارشد ایمنی شناسی پزشکی -واحد تحقیق و توسعه آزمایشگاه پاتوبیولوژی راز