بیماری آلزایمر (Alzheimer Disease)  یک بیماری مغزی تحلیل برنده عصبی است که غیر قابل برگشت بوده و به تدریج حافظه و مهارت های شناختی را تخریب می‌کند.

آلزايمر شايع‌ترين علت زوال عقل يا دمانس( Dementia  (است که سال به سال بر اهميت آن افزوده مي‌شود. با توجه به پيشرفت پزشکي و درماني و افزایش طول عمر بشر و نيز افزایش  درک و توجه نسبت به بيماري آلزايمر ،  21 سپتامبر مصادف با 30 شهريور هر سال را به نام روز جهاني آلزايمر نامگذاري کرده‌اند. البته بيماري آلزايمر اهميت تاريخي دارد. چند ده سال قبل، بيماري آلزايمر اصلا وجود خارجي نداشت و تصور بر اين بود که افراد وقتي پير مي‌شوند، فراموش‌کار مي‌شوند و درواقع، فراموشي را به حساب پيري مي‌گذاشتند. حتي پروفسور آلزايمر، بيماري آلزايمر را به‌عنوان دمانس قبل از پيري توصيف و به نوعي آن را پروسه طبيعي قبل از پيري عنوان کرد و تا مدت‌ها به آن زوال عقل قبل از پيري مي‌گفتند. اما مدتي بعد، نمونه‌هايي از آلزايمر در افراد جوان گزارش شد و محققان بعد از سال‌ها دريافتند تغييراتي که در مغز افراد پير مبتلا به آلزايمر رخ مي‌دهد، در مغز افراد جوان مبتلا به آلزايمر هم ايجاد مي‌شود. بنابراين، يک بيماري بسيار نادر يعني زوال عقل دوران پيري به يکي از شايع‌ترين بيماري‌ها تبديل شد.

آلزایمر، یک بیماری پیشرونده است که با از دست دادن حافظه به صورت خفیف، شروع می شود و گاهی منجر به از دست دادن توانایی مکالمه و واکنش به محیط، می شود.

بیماری آلزایمر بخش هایی از مغز را درگیر می کند که فکر، حافظه و زبان را کنترل می کند و

می تواند به طور جدی بر توانایی فرد برای انجام فعالیت های روزانه تأثیر بگذارد.

شیوع آلزایمر:

در سال 2020، حدود  5.8 میلیون آمریکایی با بیماری آلزایمر زندگی می کردند.افراد جوان ممکن است به بیماری آلزایمر مبتلا شوند، اما کمتر شایع است. پیش بینی می شود تا سال2050 به علت روند رو به رشد جمعیت و افزایش امید به زندگی، میزان مبتلایان به این بیماری به 115 میلیون نفر افزایش یابد به طوری که از هر33 ثانیه یک نفر مبتلا به بیماری آلزایمر تشخیص داده شود. بیماری آلزایمر کیفیت زندگی افراد مبتلا را تحت تاثیر قرار می دهد و هزینه اقتصادی و عاطفی زیادی را به بیماران، اطرافیان و جامعه تحمیل خواهد کرد. سن یک عامل خطر عمده در این بیماری بوده و65 سالگی به عنوان سن شروع بیماری آلزایمر در نظر گرفته می شود و بعد از65 سالگی به ازای هر 5 سال افزایش سن احتمال ابتلاء افراد به این بیماری دو برابر می‌شود. البته در موارد نادر نیز احتمال ابتلا به آلزایمر در سنین میانسالی (قبل از 65 سالگی) دیده می‌شود که بیماری آلزایمر زودرس (EOAD) نامیده می شود.

علائم بیماری

علائم این بیماری می تواند برای اولین بار پس از 60 سالگی ظاهر شود و خطر ابتلا به آن با افزایش سن افزایش می یابد.

این بیماری دارای سه فاز علامت دار زیر می باشد:

1. علائم خفیف : گیجی و از دست دادن حافظه، عدم جهت یابی، مشکل با وظایف عادی و تغییرات در شخصیت و قضاوت

2) علائم متوسط : اختلال خواب، به سختی تشخیص دادن خانواده و دوستان، عصبانیت و خشم، مشکل در فعالیت های روزانه

3) علائم شدید : از دست دادن قدرت تکلم، از دست دادن اختیارمثانه و روده ها،کاهش اشتها، از دست دادن وزن، وابستگی کامل به یک پرستار

عوامل موثر در ابتلا به آلزایمر

عوامل متعددی در بروز آلزایمر نقش دارند .

۱. سن و جنسیت: افزایش سن بزرگترین عاملی است که خطر ابتلا به آلزایمر به همراه دارد. از هر ۱۰۰۰۰ نفر افراد بین ۶۵ تا ۷۴ سال ۲ نفر به آلزایمر مبتلا می‌شوند در حالی که این آمار برای افراد بالا ۸۵ سال ۳۷ نفر است.

آمار نشان داده که تفاوت اندکی بین درصد زنان و مردان مبتلا به آلزایمر وجود دارد و زنانی که دچار بیماری آلزایمر شده‌اند بیشتر از مردان مبتلا به این بیماری عمر می‌کنند.

۲. ژنتیک خطر ابتلا به آلزایمر در کسانی که سابقه آلزایمر در اقوام درجه ۱ آن‌ها وجود داشته، بیشتر است.

۳. سندروم داون: تعداد زیادی از افرادی که دچار سندروم داون هستند دچار آلزایمر می‌شوند و این بیماری در این افراد، حدود ۱۰ تا ۲۰ سال زودترخود را نشان می‌دهد.

۴. بیماری اختلال شناختی خفیف (MCI): اختلال شناختی خفیف، اختلالی در حافظه یا دیگر مهارت‌های تفکری است. این بیماری مانع عملکرد روزمره افراد مبتلا نمی‌شود اما خطر ابتلا به آلزایمر و زوال عقل آن‌ها تهدید می‌کند.

۵. ضربه به سر: کسانی که سابقه ضربه‌های شدید به سر دارند بیشتر در خطر ابتلا به آلزایمر هستند.

۶. خواب نامنظم : پژوهش‌ها نشان داده خواب نامنظم و مشکلات خواب می‌توانند خطر ابتلا به آلزایمر را افزایش دهند.

۷. سبک زندگی و سلامت قلب : تحقیقات نشان داده برخی ازعوامل چون  کمبود تحرک و ورزش نکردن، چاقی، استعمال دخانیات یا در معرض آن بودن، فشار خون و کلسترول بالا و همچنین دیابت نوع ۲ عواملی هستند که خطر ابتلا به آلزایمر را افزایش می‌دهند.    با تغییر سبک زندگی مانند ورزش کردن، رژیم غذایی کم چرب و مصرف میوه می‌توان خطر بروز آلزایمر را کاهش داد.

۸. مشارکت اجتماعی و یادگیری: بر اساس پژوهش‌ها، مشارکت اجتماعی و فعالیت‌های اجتماعی باعث کاهش خطر بیماری آلزایمر می‌شود. همچنین سطح تحصیلات پایین (بی‌سوادی و کمتر از دیپلم) نیز بر افزایش خطر آلزایمش موثر است.

۹. ویاگرا : شاید این مطلب شما را متعجب کند اما افرادی که از قرص ویاگرا یا سیلدنافیل استفاده کرده‌اند کمتر احتمال ابتلا به آلزایمر داشتند. بیشتر این افراد از چنگ این بیماری جسته‌اند. گفته شده‌است که ویاگرا باعث رشد و تحریک سلول‌های مغزی می‌شود و احتمال آلزایمر را کاهش می‌دهد.حتی تحقیقاتی بر روی این موضوع در حال انجام است که سیلدنافیل برای درمان آلزایمر مورد استفاده قرار بگیرد. البته که تحقیقات بیشتری باید بر روی این موضوع انجام شوند تا به نتیجه‌ی قطعی برسند. این دارو همچنین حافظه را تقویت می‌کند.

انواع آلزایمر:

بر اساس مطالعات اپیدمیولوژیک دو گروه عمده‌ی مبتلایان به آلزایمر عبارتند از:

نوع خانوادگی یا Familial Alzheimer Disease (FAD) با علت ژنتیکی که حدود 5% از جمعیت مبتلایان را تشکیل می‌دهد.

نوع  منفرد  (Sporadic)بدون اتیولوژی شناخته شده‌ی قطعی با آمار 95% از کل موارد ابتلا به بیماری. از آنجایی که این نوع از بیماری از الگوی اپیدمیولوژیکی و پراکندگی خاصی پیروی نمی‌کند، لذا نوع اسپورادیک نامیده می‌شود.

در مبتلایان به نوع خانوادگی بروز علائم در سنین پایین‌تر ولی  در نوع اسپورادیک در سنین بالاتر رخ می‌دهد؛ به طوری که سنین 55، 60 یا 65 سال بعنوان خط گذر بین این دو در نظر گرفته می‌شود. هر چند رؤیت مواردی ناسازگار با الگوی گفته شده، این دسته‌بندی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

اتیولوژی بیماری آلزایمر

در ایجاد بیماری آلزایمر عوامل مختلفی دخیل هستند. تحقیقات گسترده ای پپتید ها و پروتئین های دخیل در بروز آلزایمر را مورد بررسی قرار داده اند.

بیماری آلزایمر با تجمع دو پروتئین مختلف شناخته می شود. پروتئینی که در خارج از نورون ها جمع می شود امیلوئید بتا (amyloid-β) و پروتئینی که در داخل جمع می شود پروتئین تائو (tau protein) نام دارد. تجمع بزرگ آمیلوئیدهای بتا را پلاک های آمیلوئیدی (amyloid plaque) می نامند که بسیار سمی هستند و در عملکرد و ارتباط نورون ها تداخل ایجاد می کنند. در بیماری آلزایمر پروتئین تائو در مقادیر غیر طبیعی داخل نورون ها وجود دارد که تجمع بسیار زیاد این پروتئین را کلاف رشته ای عصبی (neurofibrillary tangles) می نامند.

یکی از نشانه های بارز آلزایمر، حضور پلاک های چسبنده آمیلوئید بتاست، که در اطراف سلولهای عصبی تشکیل می شوند. اغلب دانشمندان بر این باورند که آمیلوئیدها مسئول اختلال در پردازش اطلاعات و مرگ سلولها هستند. با این حال، بیش از یک دهه است که محققان به پروتئین دیگری به نام تائو به عنوان عامل اصلی پاتوژنز اشاره می نمایند. مطالعه ی جدیدی با تصویربرداری از مغز ۱۰ نفر با آلزایمر خفیف نشان داده است، رسوب تائو و نه آمیلوئید بتا با ایجاد علائمی مانند از دست دادن حافظه و زوال عقل بسیار مرتبط است.

اگرچه مطالعات متعددی نشان داده‌اند که آمیلوئید بتا و پروتئین‌های پیش ساز آن در مغز دارای نقش های فیزیولوژی می باشند اما تجمع آنها درمغز نیز عامل مهمی در ایجاد بیماری آلزایمر می باشد. تصور می شود که تجمع آمیلوئید بتا در مغز در نتیجه عدم تعادل در تولید و پاکسازی آن از مغز ایجاد می شود. امروزه پلاک های آمیلوئیدی در محیط خارج سلولی و توده‌های NFT در داخل نورون دو ویژگی عمده بیماری شناسی آلزایمر در مغز هستند که معمولا با آنژیوپاتی مغزی(CAA) نیز همراه است. از ویژگی‌های دیگر این بیماری می توان به تخریب سیناپسی، نوریت ها یا زواید نورونی تحلیل رفته، تجمع آندوزوم، لیزوزوم و میتوکندری های غیرطبیعی، از بین رفتن نورون و التهاب با واسطه سلول های گلیال اشاره نمود. از بین رفتن سیناپس و مرگ انتخابی نورون در سیستم لیمبیک و قشر جدید موجب نقص عملکردهای شناختی در بیماران آلزایمر می شود.

بیماری آلزایمر از دیدگاه ژنتیکی

بیماری آلزایمر دارای دو حالت زودرس و دیررس بوده که هر دوی آنها دارای زمینه ی ژنتیکی هستند.

• بیماری آلزایمر با شروع زودرس

بیماری آلزایمر با شروع زودرس، از 30 سالگی تا اواسط 60 سالگی بروز پیدا کرده و در حدود 10% از افراد مبتلا به آلزایمر دیده می شود. ایجاد جهش در یکی از سه ژن واقع در کروموزوم های 21، 14 و 1 باعث ایجاد بیماری آلزایمر خانوادگی با شروع زودرس می شود . ایجاد جهش در هر سه ژن، باعث تولید پروتئین های ناقص و غیرطبیعی می شود، جهش در ژن واقع شده در کروموزوم 21 باعث تولید پروتئین غیرطبیعی پیشساز آمیلوئید (APP) می شود، همچنین جهش هایی در ژن واقع در کروموزوم های 14 و 1 به ترتیب باعث تولید پروتئین غیرطبیعی پریسنیلین1 و پریسنیلین 2 می شود. هر کدام این جهش ها به نوبه ی خود باعث از کار افتادگی پروتئین APP می شوند، اگرچه نقش این پروتئین به روشنی مشخص نشده، امّا این ازکار افتادگی سبب ایجاد پلاک های آمیلوئیدی می شوند که نشانه ای از بیماری آلزایمر می باشد.

براساس پژوهش ها، دیگر موارد بیماری آلزایمر با سن شروع زودرس به دلیل ترکیبات و فاکتورهای ژنتیکی دیگری به غیر از سه ژن ذکر شده در نوع خانوادگی، ایجاد می شوند. فردی که پدر یا مادرش حامل یکی از جهش های ژنتیکی ایجاد کننده ی نوع خانودگی از بیماری آلزایمر با شروع زودرس است به احتمال 50/50 امکان به ارث بردن جهش را داشته و اگر آن جهش را به ارث ببرد به احتمال خیلی زیاد، در آینده به این بیماری مبتلا خواهد شد.

آنالیز های ژنتیکی شروع این بیماری در سنین مختلف در یک جمعیت را توجیه می کند. همچنین بررسی این بیماران نشان داده است که آسیب های مغزی بسیار پیش تر از علائم بیماری مانند فراموشی ایجاد می شوند.

• بیماری آلزایمر با شروع دیررس

اکثر بیماران مبتلا به آلزایمر، دچار نوع دیررس بیماری می شوند که علائم آن در 60 سالگی و دیرتر اتفاق می افتد. علت این بیماری هنوز به طور کامل شناسایی نشده ولی تصور می شود که ترکیبی از عوامل ژنتیکی، عوامل محیطی و شیوه ی زندگی افراد می تواند در میزان خطر ابتلا به بیماری موثر باشد. بیماری آلزایمر با شروع دیررس، بیماری تک ژنی نبوده و تاکنون ژن خاصی که به تنهایی توانایی ایجاد این بیماری را داشته باشد کشف نشده است.

همانطور که اشاره شد ، نقص در پاکسازی آمیلوئید بتا نقش عمده‌ای در ایجاد نوع پراکنده این بیماری بازی می کند. پاکسازی آمیلوئید بتا به وسیله آنزیم های پروتئولیتیک مانند نپریلیزین، مولکول های چاپرون مانند آپولیپوپروتئین (Apo E) E، کلاسترین مسیرهای لیزوزومی مانند اتوفاژی و غیر لیزوزومی مانند پروتئازوم انجام می شود .

تحقیقات نشان می‌دهند که یک ریسک فاکتور برای شروع دیرهنگام بیماری آلزایمر، هوموزیگوت بودن یکی از واریانت های آپولیپوپروتئین (APOE4) است که باعث تجمع پروتئین مضر تائو( tau ) شده و منجر به تشدید نابودی سلول‌های عصبی و التهاب آن‌ها می‌گردد.

 ژن APOE ( آپولیپوپروتئین E) که روی کروموزوم 19 قرار گرفته است، یکی از ژن هایی به شمار می رود که باعث افزایش خطر ابتلا افراد به بیماری آلزایمر شده و دارای آلل های مختلفی است.

 APOE ε2: آلل نسبتا کمیابی است که سبب مقاومت در برابر ایجاد بیماری می شود و اگر بیماری آلزایمر در فردی که این آلل را دارد ایجاد شود سن بروزش نسبت به فردی با آلل APOE ε4 بسیار بالاتر است.

APOE ε3: این آلل طبیعی بوده و نه باعث مقاومت به بیماری و نه باعث افزایش خطر برای ایجاد بیماری می شود.

APOE ε4: این آلل با افزایش خطر ابتلا به بیماری الزایمر با شروع دیررس همراه است و بسته به تعداد آلل سن بروز تغییر پیدا می کند. هر فرد می تواد تعداد صفر، یک و یا دو ژن APOE ε4 داشته باشد و تعداد بیشتر از این آلل باعث بروز بیماری در سنین پایین تر می شود.

بنابراین آلل APOE ε4 به عنوان ریسک فاکتور یا فاکتور خطر برای بیماری آلزایمر در نظر گرفته می شود ولی این موضوع بدین معنی نیست که فردی که این آلل را به ارث می برد حتما به بیماری آلزایمر مبتلا خواهد. در بسیاری از موارد افراد دارای این آلل هرگز به بیماری مبتلا نشده و یا افراد دیگری که بیماری را بروز داده اند ولی این آلل را نداشته اند.

در بخش مولکولار آزمایشگاه پاتوبیولوژی راز ، تست APO E انجام می شود .

با یک آزمایش خون ساده می توان پی برد که فرد مراجعه کننده کدام آلل ژن APOE را دارد . نتایج این تست در تشخیص زودهنگام بیماری آلزایمر  و بررسی  اثر درمان های متفاوت بسیار کمک کننده است.

تشخیص:

تعیین دقیق شروع مرحله بالینی بیماری آلزایمر مشکل است ولی شروع بیماری اغلب با نقص های جزئی و متناوب در حافظه ظاهر می شود و بعد از چند ماه به تدریج نقص ها از حافظه بیانی به حافظه غیربیانی گسترش می یابد. بعد از گذشت چند سال دمانس یا زوال عقل شدیدی در افراد دیده می شود که روی فعالیت های شناختی و رفتاری مختلفی اثر می گذارد. بخش مهمی از تشخیص آلزایمر مربوط به توانایی شخص در توضیح علائم بیماری و همچنین دیدگاه یکی از اعضای خانواده یا دوستان در مورد علائم و تأثیر آن‌ها بر زندگی روزمره فرد است. علاوه بر این، تشخیص بیماری آلزایمر بر اساس آزمایشاتی که پزشک برای ارزیابی مهارت‌های حافظه و تفکر تجویز می‌کند نیز امکانپذیر است. تست‌های آزمایشگاهی و تصویربرداری می‌توانند در تشخیص و یا رد سایر علل بالقوه، به پزشک کمک کنند.

پلاک های آمیلوئید بتا و(CAA) شامل تجمعات رشته ای از پپتید آمیلوئید بتا هستند و امروزه اندازه گیری این تغییرات  برای سنجش ابتلاء شخص به آلزایمر و میزان پیشرفت بیماری استفاده می شود.

روش های تشخیص آلزایمر

• ارزیابی توانایی ذهنی

پزشک متخصص معمولاً با استفاده از تست‌هایی که به عنوان ارزیابی حافظه و سایر مهارت‌های تفکر شناخته می‌شوند، توانایی‌های ذهنی مانند حافظه یا تفکر را ارزیابی می‌کنند. اَشکال مختلف تست‌های عصبی روان‌شناختی ممکن است جزئیات بیشتری از عملکرد ذهنی را مطابق با سن و سطح تحصیلات ارائه دهد. این آزمایش‌ها می‌توانند در تشخیص آلزایمر و به عنوان نقطه شروعی برای ردیابی پیشرفت علائم در آینده عمل کنند.

• ارزیابی شناختی

بیشتر ارزیابی‌های شناختی، شامل یک سری تست‌ها و سؤالاتی است که با قلم و کاغذ انجام می‌شود و هرکدام دارای یک نمره است. این تست‌ها، به ارزیابی توانایی‌های ذهنی مختلف از جمله: بررسی حافظه کوتاه مدت و بلند مدت، میزان تمرکز و دامنه توجه، مهارت‌های زبانی و ارتباطی، آگاهی از زمان و مکان و توانایی‌های مرتبط با بینایی می‌پردازد. البته، نمرات آزمون تحت تأثیر سطح تحصیلات فرد است. این آزمایش‌ها می‌توانند به پزشکان در تشخیص آلزایمر کمک کنند، اما هرگز نباید به تنهایی برای تشخیص زوال عقل استفاده شوند.

• معاینه فیزیکی و عصبی

انجام معاینات فیزیکی برای بررسی سلامت کلی سیستم عصبی و تشخیص آلزایمر، با انجام آزمایش‌هایی از جمله: رفلکس‌ها، هماهنگی و قدرت عضلانی، توانایی بلند شدن و یا راه رفتن، سنجش حس بینایی و شنوایی، هماهنگی و تعادل انجام می‌شود.

• آزمایش خون

آزمایش خون می‌تواند به تشخیص آلزایمر توسط پزشک کمک کند تا سایر علل بالقوه از جمله از دست دادن حافظه و سردرگمی مانند اختلال تیروئید یا کمبود ویتامین را رد یا تایید کند. پژوهش‌ها به طور مستمر ارتباط میان کمبود ویتامین B12 و فولات با افزایش خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را نشان می‌دهند. این کمبودها می‌توانند منجر به افزایش سطح اسید آمینه هموسیستئین در بدن شوند، که دارای اثرات نوروتوکسیک است و می‌تواند زمینه‌ساز بیماری‌های نورودژنراتیو باشد.

• تست های ژنتیکی

 ژنوتایپ ApoE و بررسی سایر ژن‌های مرتبط با بیماری آلزایمر:  همانطور که اشاره شد ، توارث آلل e4 خطر ابتلا به نوع اسپورادیک و همچنین نوع دیرهنگام خانوادگی بیماری را افزایش می‌دهد. در بررسی‌های ژنوتایپی مشخص شده است که توارث فرم ژنی e3/4 که در 20-25% از افراد وجود دارد ریسک بیماری را نسبت به ژنوتیپ e3/3 که در 60% افراد وجود دارد، دو الی چهار برابر افزایش می‌دهد. در ژنوتیپ‌های e4/4 که 2% از جمعیت حامل آن هستند نیز شانس بیماری 12 برابر افزایش دارد. اما در 5% از جمعیت با ژنوتیپ‌های e2/2 یا e2/3 بروز بیماری کاهش می‌یابد. بررسی ژن‌های مرتبط با نوع خانوادگی بیماری یعنی PS1، PS2 و APP نیز می‌تواند کاربرد داشته باشد.

• روش‌های تصویربرداری

در حال حاضر، ثبت تصاویر مغزی، به طورعمده برای تشخیص ناهنجاری‌های قابل مشاهده مرتبط با بیماری‌هایی غیر از بیماری آلزایمر مانند سکته مغزی ، ضربه یا تومورها که می‌تواند باعث تغییرات شناختی شود، به کار می‌رود. برنامه‌های تصویربرداری جدید می‌تواند به پزشکان کمک کند تا تشخیص آلزایمر را با توجه به تغییرات خاص مغزی تشخیص دهند. تصویربرداری از ساختارهای مغز شامل موارد زیر است:

انجام اسکن مغز، مانند توموگرافی کامپیوتری (CT) ، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) ، یا توموگرافی انتشار پوزیترون (PET) که برای حمایت از تشخیص آلزایمر یا رد سایر علل احتمالی علائم، معمولاً توسط پزشکان درخواست می‌شود. ممکن است پزشکان برخی از این آزمایشات را چندین بار تکرار کنند تا بتوانند هرگونه تغییر در حافظه و سایر عملکردهای شناختی فرد را در طول زمان بررسی کنند. این آزمایش‌ها می‌توانند به تشخیص سایر علل مربوط به مشکلات حافظه مانند: اختلال خواب ، سکته مغزی، پارکینسون ، تومور، عوارض جانبی داروها، عفونت یا انواع دیگر زوال عقل کمک کنند.

• بررسی بیومارکرهای مرتبط با بیماری آلزایمر در نمونه CSF و خون

با توجه به پیشرفت‌های چشمگیر در تحقیقات به عمل آمده در زمینه بیومارکرها و تغییرات آنها در پیدایش و گسترش بیماری‌ها، انستیتو بین‌المللی پیری وابسته به انستیتو بین‌المللی سلامت در سال 2011 دستورالعمل‌ها و ضوابط جدیدی را درباره‌ی تشخیص AD منتشر کرده است که در آن به استفاده از بیومارکرها تأکید شده است. به طور کلی می‌توان از مایع CSF برای ارزیابی این بیومارکرها استفاده کرد، اما در ابتدا باید متذکر شد که ممکن است فراموشی و اختلالات عملکردی منحصراً مربوط به آلزایمر نباشد و عوامل دیگری همچون عفونت‌های بیولوژیکی باعث بروز علائم شبیه به آلزایمر شده باشند. در این راستا بکارگیری آزمایشات معمول و روتین مایع CSF همانند شمارش سلولی، گلوکز، پروتئین تام، غلظت لاکتات و میزان آلبومین می‌تواند مفید واقع شود. همچنین با تعیین وجود و تیتر IgM وIgG می‌توان به نحوی افتراق بین آلزایمر با سایر بیماری‌های دارای علائم مشابه همانند آنسفالیت‌های postviral، Neuroborreliosis، Neurosarcoidosis، vasculitis و یا آبسه‌های مغزی را مشخص نمود. بیومارکرهای اصلی موجود در مایع CSF که در ارتباط با بیماری آلزایمر می‌باشند مربوط به پلاک‌ها و رسوبات آمیلوئید بوده و شامل کاهش سطح آمیلوئید بتای42(Aβ42)، کاهش نسبت Aβ42/Aβ40، افزایش سطح تام پروتئین تائو و همچنین انواع فسفاته آن می‌باشد. پروتئین تام تائو علاوه بر آلزایمر در دیگر بیماری‌های نورودژنراتیو نیز افزایش می‌یابد و بر این اساس مارکر اختصاصی نمی‌باشد. پروتئین‌های فسفریله تائو به خصوص انواع P-tau181 ، P-tau199 و P-tau231 به عنوان بیومارکرهای آلزایمر مطرح شده‌اند و کیت‌های تجاری اندازه‌گیری آنها بر اساس روش‌های ایمونوشیمیائی مانند الایزا وجود دارند. در مجموع می‌توان گفت که ترکیب سنجش Aβ42، سطح تام پروتئین تائو و انواع فسفریله آن حساسیت و دقتی معادل 90-80% را دارا می‌باشند. بیومارکرهای نوین نیز با مطالعات جدیدتر هم‌اکنون در حال بررسی هستند؛ بطوریکه مطالعات حاکی از آن هستند که در نمونه CSF مبتلایان به آلزایمر سطوح (NrCAM) neuronal cell adhesion molecule،chromogranin A YKL-40، chitinase 3-like 1و carnosinase I نیز افزایش دارد.

درمان آلزایمر

علیرغم  پیشرفت های قابل توجه در فهم مکانیزم های مرتبط با پیشرفت بیماری، هنوز داروهای موثر متوقف کننده بیماری ناشناخته است. درمان های فعلی بیشتر بر اساس کاهش علائم بیماری آلزایمر استوار است. امروزه نیاز برای درمان های موثر تر این بیماری احساس می‌شود و برای رسیدن به این هدف، شناخت دقیق تر مکانیسم های سلولی و مولکولی این بیماری می تواند در تشخیص به موقع و موثرتر آن کمک کننده باشد.

پاکسازی نواحی مختلف مغز از حضور پپتیدهای آمیلوئید بتا یکی از مهم‌ترین روش های درمانی پیشنهاد شده برای آلزایمر است. نشان داده شده است که حذف یا کاهش پلاک های آمیلوئیدی از هیپوکامپ موش های صحرایی آلزایمری منجر به افزایش حافظه آنها می شود. حذف پپتیدهای آمیلوئید بتا توسط کبد و یا میانجیگری پروتئین وابسته به رسپتور(LDL(LRP-I از جمله مکانیسم های شناخته شده در این زمینه می باشد. عمل سلولهای میکروگلیا دربلع و فاگوسیتوز پپتیدهای آمیلوئید بتا نیز از دیگر روشهای پاکسازی بتا در بدن می باشد.

تمام داروهای تایید شده برای درمان بیماری آلزایمر، نوروترانسمیترهایی مانند استیل کولین و گلوتامات را تعدیل می کنند. درمان های تغییر دهنده بیماری باعث تاخیر در شروع بیماری شده و پیشرفت آن را نیز کند می‌کنند. درمان دارویی استاندارد برای بیماری آلزایمر شامل مهارکننده های استیل کولین استراز و آنتاگونیست های NMDA می باشد.داروهای سایکوتروپیک برای درمان ثانویه آلزایمر مانند اختلال خواب و افسردگی استفاده می‌شوند

کاهش خطر ابتلا به بیماری آلزایمر

علم در مورد کاهش ریسک ابتلا به آلزایمر به سرعت در حال تکامل است و پیشرفت های زیادی کرده است . به عنوان مثال، شواهد فزاینده ای وجود دارد که نشان می دهد افرادی که عادات سبک زندگی سالم را اتخاذ می کنند  مانند ورزش منظم و مدیریت فشار خون ، می توانند خطر ابتلا به زوال عقل را کاهش دهند.

فعالیت‌ها و نکات کوچکی نیز وجود دارند که احتمالاً تأثیرات زیادی در پیشگیری از آلزایمر خواهند داشت و در بهبود کیفیت زندگی نقش دارند:

• رژیم غذایی سالم و کاهش مصرف قند
• به حداقل رساندن مصرف هموسیستئین
• انجام تمرینات سرگرم کننده
• افزایش مشارکت های اجتماعی و شرکت در کلاس
• انجام ورزش‌های منظم
• ترک دخانیات و مشروبات الکلی
• مصرف دارو
• طب سنتی برای جلوگیری از آلزایمر
• خواب کافی برای پیشگیری از آلزایمر
• مصرف ویتامین ها
• مدیریت استرس در پیشگیری از آلزایمر
• کتاب خواندن
• بازی با کودکان
• گوش دادن به موسیقی
• تاثیر یوگا و مدیتیشن بر آلزایمر

رفرنس :

https://www.cdc.gov/aging/aginginfo/alzheimers.

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/alzheimers-disease/symptoms-causes

تهیه کننده :

مرضیه آزاد ، کارشناس ارشد ایمنی شناسی پزشکی -واحد تحقیق و توسعه آزمایشگاه پاتوبیولوژی راز

زیر نظر :

 دکتر عزت اله اسدی ، متخصص پاتولوژیست بالینی- آزمایشگاه راز