ارزیابی  عملکرد کلیه

کلیه ها یک جفت اندام لوبیایی شکل هستند که در پایین قفسه سینه در سمت راست و چپ ستون فقرات قرار دارند. آنها بخشی از دستگاه ادراری هستند و چند نقش و عملکرد اساسی را در بدن انجام می دهند.

در داخل کلیه ها حدود یک میلیون واحد ریز تصفیه کننده خون به نام نفرون وجود دارد. در هر نفرون، خون به طور مداوم از طریق خوشه ای از رگ های خونی حلقه ای به نام گلومرول فیلتر می شود که اجازه عبور آب و مولکول های کوچک را می دهد اما سلول های خونی و پروتئین هایی مانند آلبومین و مولکول های بزرگتر را حفظ می کند.

به هر گلومرول لوله‌هایی  متصل می‌شوند و دارای بخش هایی است که مایع و مولکول‌هایی که از گلومرول عبور می‌کنند را جمع‌آوری کرده و آنچه را که بدن می‌تواند دوباره استفاده کند بازجذب می‌کند . همچنین مولکول‌های دیگر را از طریق فرآیندی به نام ترشح اضافه می‌کند و در نهایت، مقدار آبی که همراه با مواد زائد به عنوان ادرار دفع می شود را تنظیم  می کند.

این فعالیت ها علاوه بر حذف مواد زائد و کمک به تنظیم مقدار آب در بدن، به کلیه ها اجازه می دهد تا تعادل شیمیایی طبیعی بدن را حفظ کنند. از جمله مواد مهمی که کلیه ها به تنظیم آن کمک می کنند عبارتند از: سدیم، پتاسیم، کلرید، بی کربنات، کلسیم، فسفر و منیزیم. تعادل مناسب این مواد بسیار مهم است.

 بطور کلی کلیه های سالم مسئول موارد زیر هستند:

• حفظ تعادل آب و مواد معدنی در خون
• حذف مواد زائد از خون پس از هضم غذا، فعالیت ماهیچه ای و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی یا داروها
•  ترشح رنین  که بدن از آن برای کنترل فشار خون استفاده می کند.
• ترشح اریتروپویتین که بدن را وادار به ساخت گلبول های قرمز می کند.
• ساخت فرم فعال ویتامین D که برای سلامت استخوان و موارد دیگر لازم است.

اگر کلیه ها به درستی کار نکنند، مواد زائد می توانند در خون انباشته شوند و مقدار مایعات می تواند به سطوح خطرناکی افزایش یابد و باعث آسیب به بدن یا یک وضعیت بالقوه تهدید کننده زندگی شود.

شرایط و بیماری های متعددی می تواند منجر به آسیب به کلیه ها شود. شایع ترین علل و عوامل خطر اصلی بیماری های کلیوی دیابت و فشار خون هستند. همچنین بیماری هایی مانند هماچوری، سوزش ادرار، تکرر ادرار و برون ده ادرار کم نیز می تواند نشان دهنده مشکلات عملکرد کلیه باشد.  تست های عملکرد کلیه در این شرایط برای کمک به نظارت بر عملکرد کلیه توصیه می شود.

تست‌های عملکرد کلیوی (یا پنل کلیه) مجموعه‌ای از آزمایش‌ها هستند که عملکرد کلیه‌ها در حذف مواد زائد (اوره، سموم، اسید اوریک) و آب اضافی از خون (ادرار) و اطمینان از تعادل مناسب عناصر شیمیایی کلیدی را بررسی می‌کنند مانند سدیم، پتاسیم، کلسیم و غیره. همچنین تولید هورمون های خاصی که در تولید گلبول های قرمز، حفظ فشار خون و استخوان ضروری هستند را بررسی می کند.

 این تست ها بر روی نمونه خون یا ادرار انجام می شود و می تواند در تشخیص زودهنگام و نظارت بر مشکلات کلیوی نقش داشته باشد.

هدف از آزمایش پانل کلیه، که ممکن است به طور تصادفی به عنوان آزمایش کلیه انجام شود، یافتن یا رد کردن نارسایی یا بیماری بالقوه کلیه است. بسته به شرایط، ممکن است برای تشخیص، غربالگری یا نظارت استفاده شود.

اندیکاسیون ها برای ارزیابی عملکرد کلیه متفاوت است و از شرایط اضطراری حاد تا مزمن متغیر است.

در درجه اول، تست های عملکرد کلیوی برای شناسایی بیماری کلیوی برای تعیین مدیریت مناسب بیمار و جلوگیری از وخامت بیشتر عملکرد کلیوی انجام می شود.

 در مراحل بعدی در بیمارانی که بیماری کلیوی در آنها شناسایی شده است،  جهت تعیین سطح یا نوع بیماری کلیوی و نظارت بر پیشرفت بیماری انجام می شوند.

اجزای تست عملکرد کلیه

از نظر بالینی، عملی‌ترین آزمایش‌ها برای ارزیابی عملکرد کلیه، تخمین میزان فیلتراسیون گلومرولی  (GFR) و بررسی پروتئینوری (آلبومینوری) است.

عملکرد گلومرولی- clearance test

بهترین آزمایش برای ارزیابی عملکرد گلومرولی، تخمین نرخ فیلتراسیون گلومرولی (eGFR)  (مقدار خون فیلتر شده توسط گلومرول ها در دقیقه) که از غلظت کراتینین در خون به دست می آید. کراتینین یک محصول زائد حاصل از هضم پروتئین رژیم غذایی و تجزیه طبیعی بافت عضلانی است. جدای از بیماری مزمن کلیوی، سطوح کراتینین می تواند تحت تأثیر عوامل دیگری از جمله رژیم غذایی، توده عضلانی، سوء تغذیه و سایر بیماری های مزمن قرار گیرد. این فرمول سن، جنس و گاهی قد و وزن فرد را در نظر می گیرد.

آلبومینوری

آلبومینوری به وجود غیر طبیعی آلبومین در ادرار اشاره دارد. آلبومینوری به عنوان یک نشانگر برای تشخیص نفروپاتی اولیه در بیماران دیابتی استفاده می شود. همچنین  یک نشانگر مستقل برای بیماری قلبی عروقی است زیرا به افزایش نفوذپذیری اندوتلیال دلالت دارد .

آلبومین ادرار ممکن است در جمع آوری ادرار 24 ساعته یا نمونه های صبح زود/ تصادفی به عنوان نسبت آلبومین به کراتینین اندازه گیری شود. وجود آلبومینوری در دو نوبت با رد عفونت مجاری ادراری نشان دهنده اختلال عملکرد گلومرولی است. وجود آلبومینوری برای سه ماه یا بیشتر نیز نشان دهنده بیماری مزمن کلیوی است .

سایر اجزای پانل های کلیوی عبارتند از:

الکترولیت ها : مواد شیمیایی با بار الکتریکی که برای فرآیندهای طبیعی بدن، مانند عملکرد عصب و عضله، حیاتی هستند. از جمله، آنها به تنظیم میزان مایعات در بدن و حفظ تعادل اسید و باز کمک می کنند. الکترولیت ها عبارتند از:

سدیم

پتاسیم

کلرید

بی کربنات

2. مواد معدنی

فسفر : یک ماده معدنی که برای تولید انرژی، عملکرد عضلات و اعصاب و رشد استخوان حیاتی است. همچنین نقش مهمی به عنوان یک بافر دارد و به حفظ تعادل اسید و باز بدن کمک می کند.

کلسیم :  یکی از مهمترین مواد معدنی در بدن؛ برای عملکرد صحیح عضلات، اعصاب و قلب ضروری است و در لخته شدن خون و تشکیل استخوان ها ضروری است.

3. پروتئین

پروتئین کل: انواع مختلفی از پروتئین‌ها در خون یافت می‌شوند و پروتئین کل مجموعه ای از آنهاست. این پروتئین ها شامل آلبومین و انواع مختلفی از گلوبولین ها هستند که توسط سیستم ایمنی ساخته می شوند.

آلبومین : پروتئینی که حدود 60 درصد پروتئین  های خون را تشکیل می دهد و نقش های زیادی مانند جلوگیری از نشت مایعات از رگ های خونی و انتقال هورمون ها، ویتامین ها، داروها و یون هایی مانند کلسیم در سراسر بدن دارد.

سیستاتین C : سیستاتین C پروتئینی است که توسط سلول های بدن تولید می شود و  مانند کراتینین، از طریق کلیه ها  از بدن خارج می شود. بنابراین، در صورت نیاز، گزینه دیگری برای محاسبه eGFR است. این آزمایش به اندازه آزمایش کراتینین رایج نیست. برای این تست عدد کمتر بهتر است.

4. مواد زائد

نیتروژن اوره خون(BUN): نیتروژن اوره، که گاهی اوقات اوره نیز نامیده می شود، یک محصول زائد ناشی از متابولیسم پروتئین است. این فرآیند آمونیاک تولید می کند که سپس به شکل کمتر سمی به اوره تبدیل می شود. مانند کراتینین توسط کلیه ها از خون خارج می شود و با ادرار از بدن دفع می شود.

کراتینین :  یکی دیگر از مواد زائد که توسط ماهیچه های بدن تولید می شود. تقریبا تمام کراتینین توسط کلیه ها دفع می شود.

5. گلوکز: گلوکز که به عنوان قند خون نیز شناخته می شود، انرژی بدن را تامین می کند. با این حال، گلوکز اضافی در خون می تواند نشانه ای از مشکلات متابولیک مانند دیابت باشد.

اندازه گیری هایی که ممکن است در پانل کلیوی نیز گنجانده شود عبارتند از:

شکاف آنیونی:

شکاف آنیونی محاسبه ای است که عدم تعادل در الکترولیت ها را مشخص می کند. الکترولیت های خاص می توانند دارای بار مثبت (مانند سدیم یا پتاسیم) یا بار منفی (مانند بی کربنات یا کلرید) باشند. این آزمایش تعادل بین این دو نوع را ارزیابی می کند تا مشخص شود که آیا اسیدوز بیش از حد (اسیدوز) یا خیلی کم (آلکالوز) در خون  وجود دارد.

نسبت BUN به کراتینین:

در برخی موارد، مقایسه مقادیر BUN با کراتینین می تواند مشکلات مختلفی مانند کاهش جریان خون به کلیه ها، خونریزی گوارشی خونریزی (GI)، افزایش قابل توجه پروتئین در رژیم غذایی، سوء تغذیه یا بیماری کبد را نشان دهد. نسبت بالا، معمولا بین 10:1 تا 20:1، منعکس کننده احتمال یکی از این مشکلات است.

آزمایشات ادرار

آزمایش ادرار یک آزمایش ساده است که مقدار کمی از ادرار را برای موارد مختلف بررسی می کند. ابتدا یک معاینه بصری برای بررسی مواردی مانند رنگ و میزان کدر بودن نمونه انجام می شود. در مرحله بعد، یک نوار سنجش شیمیایی (نوار آزمایش شده) در نمونه ادرار فرو می‌رود. نوار در صورت وجود ناهنجاری ها تغییر رنگ می دهد ، به عنوان مثال، مقادیر زیاد اسید، آلبومین (پروتئین)، باکتری، خون، چرک یا قند. در آخر، برای مشاهده دقیق‌تر نمونه زیر میکروسکوپ بررسی  می شود .

میکروآلبومین

میکرو آلبومین واژه ای است که به مقادیر خیلی کم پروتئین آلبومین موجود در ادرار گفته می شود. این آزمایش جزو موارد چکاپ کلیه است و جهت تشخیص زودرس صدمات کلیه که ناشی از دیابت یا فشار خون بالا می باشد استفاده می شود. دو مکانیسم طبیعی برای جلو گیری از دفع پروتئین از طریق کلیه ها وجود دارد:

مکانیسم گلومرولی است که با تشکیل سدی مانع از عبور پروتئین های بزرگ می شود.

مکانیسم توبولی است که مسئول باز جذب پروتئین های کوچک رد شده از سد گلومرولی می باشد. هر کدام از این مکانیسم ها که به دلایل مختلفی به درستی عمل نکنند باعث دفع پروتئین در ادرار می شوند. آلبومین یکی از اولین پروتئین هایی است که در ادرار قابل تشخیص است و این به خاطر مقدار زیاد آلبومین موجود در خون است. وجود این پروتئین در خون یک پیش آگهی جهت صدمات کلیوی یا مشکلات قلبی-عروقی در آینده می باشد.

نسبت آلبومین به کراتینین ادرار (uACR)

آزمایش نسبت آلبومین به کراتینین ادرار (uACR)  میزان دو ماده مختلف را در ادرار اندازه گیری می کند ، آلبومین (پروتئین) و کراتینین. کلیه‌های سالم آلبومین را در خون نگه می‌دارند و کراتینین را به داخل ادرار فیلتر می‌کنند. بنابراین، آلبومین در ادرار باید بسیار کم باشد یا اصلا وجود نداشته باشد. uACR با تقسیم مقدار آلبومین ادرار بر مقدار کراتینین ادرار برای یافتن نسبت محاسبه می شود. برای این تست عدد کمتر بهتر است.

جمع آوری ادرار 24 ساعته

آزمایش جمع‌آوری ادرار 24 ساعته را می‌توان به دلایل زیادی ازجمله سنگ کلیه، بیماری گلومرولی، یا بررسی عملکرد کلیه انجام داد‌ . این آزمایش مستلزم جمع آوری تمام ادراری است که در یک دوره 24 ساعته ( در یک ظرف مخصوص) تولید می شود. بنابراین، به اندازه سایر آزمایشات ادرار رایج نیست که فقط یک نمونه کوچک در یک زمان داده شود.

مرکز تخصصی راز شیراز، یکی از بهترین آزمایشگاه‌های شیراز برای انجام این آزمایش ها است. نتایج آزمایش‌ها در این مرکز با رعایت دقیق کلیه استانداردها، دارای حداکثر دقت است. تخصص و مهارت نیروهای تیم راز، و کیفیت و دقت دستگاه‌های بکار رفته در آزمایشگاه راز، آن را تبدیل به یکی از مجهزترین مراکز آزمایشگاهی بخش خصوصی دراستان فارس کرده است.

همکاران ما در آزمایشگاه راز شیراز با شماره تلفن‌های 07132369393-6 و یا از طریق واتساپ با شماره 09914444130 منتظر دریافت سؤالات و راهنمایی شما در این زمینه هستند.

چه زمانی باید پانل کلیه انجام شود؟

آزمایش پانل کلیه را می توان در طیف وسیعی از شرایط استفاده کرد و پزشک  ممکن است بسته به موقعیت های مختلف اندازه گیری های خاصی را انجام دهد.

به عنوان یک آزمایش تشخیصی، پانل کلیوی اغلب زمانی استفاده می شود که علائمی وجود دارد که می تواند با مشکل کلیوی توضیح داده شود. نمونه هایی از علائمی که می تواند با نارسایی کلیوی یا بیماری  های کلیه مرتبط باشد عبارتند از:

• تغییرات ادراری که ممکن است شامل دفعات، کمیت یا ظاهر ادرار باشد
• تورم بدون دلیل، به ویژه در بازوها، دست ها، پاها و/یا صورت
• خارش
• از دست دادن تمرکز
• اشتها تغییر می کند
• دشواری در تنفس
• حالت تهوع و/یا استفراغ
• خستگی
• گرفتگی یا درد عضلانی

آزمایشی مانند پانل کلیوی  برای تشخیص زمانی استفاده می شود که علائم عمومی بدون علت واضح وجود داشته باشد یا در یک مراقبت فوری یا اورژانس ارزیابی می‌شود.

به عنوان یک آزمایش غربالگری، پانل کلیوی یا سایر آزمایش‌های سلامت کلیه اغلب در صورت داشتن عوامل خطر خاص برای بیماری کلیوی تجویز می‌شوند. برخی از این عوامل خطر عبارتند از فشار خون بالا، دیابت و سابقه خانوادگی بیماری کلیوی.

برای افرادی که در معرض خطر بالای مشکلات کلیوی هستند، غربالگری با پانل کلیوی ممکن است بخشی از معاینات طبیعی سلامت باشد. غربالگری از این نوع در افرادی که فاکتورهای خطر ندارند استاندارد نیست.

همچنین پانل کلیه می تواند برای نظارت بر یک مشکل کلیوی گذشته یا به عنوان پیگیری اگر قبلاً بیمار آزمایش پانل کلیه غیرطبیعی داشته است استفاده شود. اگر بیمار برای آسیب یا بیماری کلیوی تحت درمان است ، ممکن است از پانل کلیوی برای سنجش پاسخ به آن درمان  نیز استفاده شود.

همچنین اگر فردی قصد دارد یک روش پزشکی انجام دهد یا از داروهایی استفاده کند که می تواند عملکرد کلیه را مختل کند، پزشک ممکن است قبل و یا بعد از آن یک پانل کلیوی برای نظارت بر عوارض جانبی احتمالی مرتبط با کلیه تجویز کند.

در صورتی که آزمایش خون و ادرار نشان دهنده احتمال بیماری کلیوی باشد، ممکن است آزمایشات تکمیلی مانند تصویربرداری کلیه یا بیوپسی کلیه انجام شود.

تست های تصویربرداری

سونوگرافی

این آزمایش از امواج صوتی برای دریافت تصویر کلی از کلیه ها یا سایر اندام ها استفاده می کند. ممکن است برای بررسی ناهنجاری‌ها در اندازه یا موقعیت کلیه‌ها یا انسدادهایی مانند سنگ یا تومور استفاده شود.

توموگرافی کامپیوتری CT) اسکن(

این آزمایش از اشعه ایکس برای دریافت تصاویر دقیق  کلیه ها یا سایر قسمت های بدن استفاده می کند. مانند سونوگرافی، می توان از آن برای بررسی ناهنجاری ها یا انسدادهای ساختاری نیز استفاده کرد. این آزمایش ممکن است نیاز به استفاده از رنگ کنتراست داخل وریدی داشته باشد که می تواند برای افراد مبتلا به بیماری کلیوی نگران کننده باشد.

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)

این آزمایش از آهنرباهای قوی و امواج رادیویی برای گرفتن تصاویر دقیق از کلیه ها یا سایر قسمت های بدن استفاده می کند. مانند سونوگرافی، می توان از آن برای بررسی ناهنجاری ها یا انسدادهای ساختاری نیز استفاده کرد. این آزمایش ممکن است نیاز به استفاده از رنگ کنتراست داخل وریدی داشته باشد که می تواند برای افراد مبتلا به بیماری کلیوی نگران کننده باشد.

بیوپسی کلیه

بیوپسی کلیه آزمایشی است که در آن یک یا چند قطعه کوچک (نمونه) از کلیه برداشته می شود و سپس با میکروسکوپ بررسی می شود. پزشک ممکن است در صورت نیاز به اطلاعات بیشتر پس از بررسی آزمایش خون، آزمایش ادرار یا نتایج تصویربرداری پزشکی، بیوپسی کلیه را تجویز کند. برخی از نمونه‌هایی که ممکن است نیاز به بیوپسی باشد، شامل انواع خاصی از بیماری کلیوی مانند سندرم نفروتیک یا بیماری گلومرولی  است. همچنین اگر بیمار پیوند کلیه دریافت کرده باشد و کلیه ها به خوبی کار نمی کند، ممکن است نیاز به بیوپسی باشد.

تهیه کننده :

مرضیه آزاد ، کارشناس ارشد ایمنی شناسی پزشکی -واحد تحقیق و توسعه آزمایشگاه پاتوبیولوژی راز

زیر نظر :

دکتر احمد منبتی ، متخصص پاتولوژی بالینی و تشریحی- فلوشیپ هماتوپاتولوژی

رفرنس:

www.pathologytestsexplained.org.au

www.kidney.org