انواع تست های تشخیصی و تکمیلی  HIV (ایدز)

ویروس نقص ایمنی اکتسابی و یا HIV متعلق به خانواده رتروویروس‌ها و جزء لنتوویروس‌ها است (لنتو به معنی آهسته و بیانگر سرعت پیشرفت بیماری در این نوع ویروس‌ها است که بسیار کند می‌باشد).

این نوع از ویروس‌ها به طور ویژه، با بدخیمی‌ها، بیماری‌های خودایمنی، سندرم‌های نقص‌ایمنی، کم‌خونی‌های آپلاستیک و همولیتیک، بیماری‌های مربوط به استخوان و مفاصل و بیماری‌های سیستم عصبی ارتباط دارند.

پاتوژنز این ویروس در سه مرحله عمده پیشرفت می‌کند:

- حاد

- مزمن

- بیماری ایدز و یا سندرم نقص ایمنی اکتسابی (Acquired Immune Deficiency (Syndrome = HIV
ویــروس HIV ابتدا رده مونوســیت / ماکروفاژها را هدف قرار داده و در آن تکثیر می‌شــود، سپس در لنفوسیت‌های +CD4 تکثیــر خود را ادامه می‌دهــد.

فرد مبتلا به HIV ممکن است در ظاهر سالم به نظر بیاید و براي مدت طولاني هيچ علامتي از بيماري یا عفونت نداشته باشد.

به همین دلیل می‌توان گفت تنها راه تشخيص عفونتHIV، انجام آزمايش خون است.

از زمانی که ویروس وارد بدن فرد می‌شود تا هنگامی که پاسخی قابل تشخیص با آزمایش خون ایجاد شود، دوره ی نهفتگی یا دوره پنجره نامیده می‌شود.

از آنجا که به طور معمول تشخیص این بیماری، با شناسایی آنتی بادی بر علیه ویروس صورت می گیرد، در طول این دوره نتایج آزمایش فرد آلوده به HIV، می‌تواند منفی گردد. اما علیرغم منفی بودن آزمایش، امکان انتقال ویروس وجود دارد. در این قسمت نگاهی اجمالی به تعدادی از تست‌های معمول و تخصصی برای تشخیص HIV انداخته‌ایم.

تنها راه مطمئن جهت تعیین آلودگی با HIV انجام تست آنتی بادی HIV می‌باشد و از روی علائم بالینی نمی‌توان آلودگی با HIV را تعیین کرد.

با توجه به در دسترس بودن روش الایزا و وسترن بلات در ایران و همچنین اختصاصی بودن بالا (موارد مثبت کاذب کمتر)، ملاک تشخیص قطعی آلودگی یک فرد، مثبت بودن دو آزمایش پیاپی به روش ELISA و یک آزمایش Western blot است.

روش‌های تشخیص بیماری ایدز شامل چندین مرحله و تست مختلف است:

1. .آزمایش‌های سریع و یا راپید

تست‌های سریع آنتی‌بادی/آنتی‌ژن : این آزمایش‌ها می‌توانند به سرعت و معمولاً در عرض ۲۰ دقیقه نتیجه را اعلام کنند. این تست‌ها برای غربالگری سریع مفید هستند اما باید با تست‌های تأییدی تایید شوند.

2. تست‌های سرولوژیک

• آزمایش آنتی‌بادیHIV   شایع‌ترین روش تشخیص است و به دنبال آنتی‌بادی‌های تولید شده توسط سیستم ایمنی در پاسخ به عفونت HIV می‌گردد. این آزمایش معمولاً چند هفته پس از عفونت مثبت می‌شود.
   
• آزمایش آنتی‌ژن p24 : این آزمایش، پروتئینی به نام p24 را که بخشی از ویروس است شناسایی می‌کند. تست آنتی‌ژن-آنتی‌بادی ترکیبی می‌تواند عفونت را زودتر از تست‌های آنتی‌بادی تنها تشخیص دهد.

3. آزمایش‌های مولکولی

• واکنش زنجیره‌ای پلی‌مراز و یا تست  : PCR این تست به شناسایی RNA ویروس در خون می‌پردازد و می‌تواند عفونت را در مراحل اولیه، حتی قبل از تولید آنتی‌بادی‌ها، تشخیص دهد.
   
• آزمایش بار ویروسی  :(Viral Load) برای اندازه‌گیری مقدار ویروس در خون استفاده می‌شود و بیشتر برای مانیتورینگ و پیگیری درمان استفاده می‌شود.

4. آزمایش‌های تأییدی و یا Confirmatory

آزمایش وسترن بلات (Western Blot) یاImmunofluorescence Assay (IFA) تست‌های تأییدی برای تأیید نتایج مثبت تست‌های آنتی‌بادی اولیه استفاده می‌شوند.

در ادامه به شرح  تست های تشخیصی و تاییدی HIV می پردازیم

الف) تست‌های سنجش آنتی بادی:

• تست الایزا(Elisa)
• تست وسترن بلات(Western blot test)
• تست ریپا

تست‌های آنتی بادی، آنتی بادی‌های علیه ویروس HIV را شناسایی می‌کنند و قادر به کشف مستقیم ویروس نیستند.

با ورود ویروس به بدن، سیستم ایمنی فرد با تولید آنتی بادی در مقابل عفونت HIV واکنش نشان می‌دهد.

از وجود این آنتی بادی‌ها برای شناسایی عفونت HIV استفاده می‌شود. با توجه به این که مدتی طول می‌کشد تا این گونه تست‌ها، وجود آنتی بادی در خون را شناسایی کنند، نتیجه مثبت بیانگر مواجهه فرد با ویروس در زمان گذشته است.

آزمایش HIV-ELISA

آزمایش استاندارد HIV ٬”تست الایزا” است. این تست، استاندارد جهانی برای استفاده در بیمارستان‌ها، بانک‌‍‌های خون و یا سازمان‌های انتقال خون می‌باشد.
این آزمایش مستقیماً خود ویروس را جستجو نمی‌کند. در این روش، میزان پادتن ( آنتی بادی) هایی که بدن شخص آلوده برعلیه HIV تولید کرده، اندازه گرفته می‌شود.

تست ELISA نسبتاً آزمایش ارزان و خیلی دقیقی است (اگر چه ۱۰۰٪ نیست). وقتی که HIV وارد بدن می‌شود، یک ماده شیمیایی خاصی از سوی سیستم دفاعی تولید می‌شود که پادتن ( آنتی بادی) نامیده می‌شود.

آنتی بادی ها  واکنش بدن نسبت به عفونت می‌باشند. بنابراین اگر بدن شخصی پادتن علیه HIV تولید کرده باشد، به معنای آن است که شخص به HIV آلوده شده است.
تولید پادتن در بدن به مدت زمان بین چند روز تا سه هفته نیاز دارد. آزمایشی را که بتوان به نتیجه آن اعتماد کرده و بر اساس آن شخص را نسبت به نوع سلامت خود با اطلاع کرد، دربعضی منابع بین ۶ هفته تا ۶ ماه و بعضی دیگر بین ۸ هفته تا ۶ ماه بعد از ارتباط خطرناک توصیه شده است.

پس از ۲۲ روز از آلودگی با HIV تست الیزا، در ۵۰% موارد مثبت می‌شود، پس از ۶ هفته در ۹۵% موارد مثبت می‌شود و در 99% موارد بعد از 3 ماه مثبت می‌شود.

حساسیت (Sensitivity) الیزا بیش از ۹۹٫۹%است. برای جلوگیری از نتایج مثبت کاذب٬ نتایج تکرار شده باید بوسیله تست westernblot تایید گردد.

دلایل نتیجه مثبت کاذب تست الیزا:
تزریق واکسن آنفلوآنزا
بیماری‌هایی همچون بیماری بافت همبند

این تست زمانی توانایی تشخیص عفونت HIV را دارد که ویرال لود ویروس در خون بالای 170 هزار کپی در هر میلی لیتر خون باشد.

تست های آنتی بادی برای شناسایی موارد ابتلا در مواجهه ی اخیر محدودیت دارند.

از آنجا که آنتی بادی از طریق مادر آلوده وارد بدن جنین شده تا ۱۸ ماهگی در بدن باقی می ماند ، این تست ها برای تشخیص آلودگی در نوزاد مناسب نمی باشند.

موارد خاص:

• در صورتی که نتیجه ی الایزا بار اول مثبت و بار دوم منفی شود، با فاصله سه ماه مجددا برای فرد آزمایش الایزا انجام می‌شود و در صورت تکرار نتیجه منفی، فرد HIV منفی در نظر گرفته می‌شود.
• در فردی که عوامل خطر ابتلا به HIV را ندارد ولی نتایج الایزای وی مثبت و وسترن بلات منفی است، نتیجه ی تست الایزا به احتمال زیاد به صورت کاذب مثبت شده است.
• چنانچه فرد عوامل خطر ابتلا به HIV را داشته و الایزا وی مثبت و وسترن بلات وی منفی گزارش شده، انجام مجدد تست وسترن بلات در یک ماه بعد توصیه می شود. اگر در این تکرار آزمایش باز هم نتیجه ی وسترن بلات منفی شد، می توان فرد را HIV منفی در نظر گرفت.
• وسترن بلات آزمایش دقیق تری بوده، اما به دلیل هزینه ی بالاتر به عنوان تست تأییدی در مواردی که دو بار نتیجه ی آزمایش الایزا مثبت شده است، به کار می رود.

تست Western blot

به عنوان یک آزمون تأیید کننده به کار می‌رود که وجود IgG برعلیه چند نوع پروتئین ویروسی را بررسی می‌کند.
این تست نسبت به الایزا اختصاصی‌تر بوده از حساسیت کمتری برخوردار است.
به عبارتی در این روش پروتئین های HIV type I با ژل الکتروفورز از هم جدا شده و سپس با سرم بیمار واکنش داده و در صورت وجود آنتی بادی بر علیه پروتئین های با منشاء ژن‌های gag, pol و env ویروس در سرم واکنش داده و مثبت می‌شود.

زمان مثبت شدن این تست 35 الی 40 روز بعد از تماس بدن با ویروس HIV می باشد. از آنجا که آزمایش Western blot نسبتاً گران است و انجام آن نیز مشکل است .

ندرتاً به عنوان اولین آزمایش انجام می گیرد و بیشتر در تأیید نتایج مثبت یا مشابه آزمایش ELISA بکار می‌رود.

اختصاصی بودن (Specificity) تست وسترن بلات زمانی که با الایزا همراه شود٬ بیش از ۹۹٫۹% است.

نتایج نامشخص(indeterminate) در تست وسترن بلات در این موارد دیده می‌شود:
 

مراحل اولیه عفونت با HIV
آلودگی با HIV-2
بیماری خودایمنی (Autoimmune disease)
بارداری
تجویز اخیر توکسوئید کزاز

تست ریپا (RIPA) Radio Immuno Precipitation Assay

یک روش آزمایشگاهی است که برای تشخیص آنتی‌بادی‌های خاص علیه پروتئین‌های ویروس HIV در نمونه‌های سرمی استفاده می‌شود.

این تست به عنوان یک روش تخصصی و حساس برای تأیید نتایج مثبت HIV استفاده می‌شود، به‌ویژه در مواردی که تست‌های دیگر، نتایج نامشخص یا مثبت کاذب ارائه داده‌اند.
 

ریپا یک آزمون تأییدی دیگر می باشد.

این تست مشابه وسترن بلات بوده و در مواردی که سطح آنتی بادی بسیار پایین است و یا هنگامی که نتایج وسترن بلات غیر مشخص است، به کار می رود.
 

ریپا نیز مانند وسترن بلات، تست پر هزینه ای بوده و انجام آن نیاز به زمان و تخصص دارد.

ب) تست‌های سنجش آنتی ژن:

تست‌هایی که در این گروه قرار می‌گیرند یا فرآورده‌های آنتی ژنی ویروس HIV را ردگیری می‌کنند، عبارتند از:

تست ارزیابی آنتی ژن P24

آنتی ژن P24 ، یک پروتئین است که جزئی از ساختمان HIV می‌باشد و در مراحل اولیه عفونت، به مقدار زیاد تولید می‌شود و بوسیلة تستهای تشخیصی می‌توان آن را در خون آشکار کرد.

در این روش بدلیل آنکه آنتی ژن P24 مورد ارزیابی قرار می گیرد، لذا می تواند در تشخیص زود هنگام آلودگی کمک کننده باشد.
البته در مراحل عفونت بدون علامت و یا درمان ضد ویروس ، با توجه به اینکه تعداد ویروس موجود در خون کم است ممکن است منفی کاذب داشته باشیم .

این تست بطور اولیه برای غربالگری نمونه‌های خون استفاده می‌شود ولی در برخی مناطق بعنوان تست تشخیصی HIV بکار می‌برند.

تست P24 می‌تواند آلودگی با HIV را قبل از “تست آنتی بادی “HIV آشکار کند بنابراین تست آنتی ژن P24 در تشخیص HIV در مراحل اولیه بکار می‌رود.

نکته: آزمایش ارجح٬ جهت تشخیص آلودگی نوزادان٬ آزمایش RNA-PCR می باشد.

ج) روش‌های مولکولی

آزمایش HIV-PCR و یا HIV Nucleic Acid Test (NAT)

به زبان بسیار ساده این آزمایش مستقیماً وجود HIV در خون را جستجو می کند.

HIV-PCR

تست HIV-PCR ژن ویروس (RNA) را در خون ردیابی می‌کند. اگر شخصی آلوده شده باشد RNA ویروس ایدز در خون او وجود خواهد داشت.

از آنجایی که ماده ژنتیکی HIV اولین مارکری اســت که تقریباً 9 الی 11 روز بعد از ابتلا بــه ویروس در خون به مقدار قابل شناســایی میرسد، در نتیجه میتوان از این تســت جهت تشــخیص زودهنگام برای این عفونت استفاده کرد.

این تســت در تمامی مراحل عفونت حتی دوران پنجره و زمانی که EIA منفی اسـت، مثبت می‌باشـد.

این تســت به دو روش کیفی و کمی انجام می‌گیرد.
این تســت زمانی که نتیجه  EIA نامشــخص اســت و یا حتی زمانی که فرد مشکوک به عفونت حاد HIV می‌باشــد و نتیجه تســت EIA آن منفی اســت و یا جهت تأیید عفونــت HIV مزمن، به کار می‌رود.

این تست دارای توانایی شناسایی عفونت، 6 روز زودتر از تشخیص آنتی ژن p24 و 12 روز زودتر از تســت‌های آنتی بادی می‌باشد و در مقایسه با blot western حساسیت و اختصاصیت قابل ملاحظه‌ای دارد.

میزان اطمینان به دقت این تست ۹۵% می‌باشد. بعضی منابع این آزمایش را دو هفته بعد از داشتن ارتباط خطرناک (ارتباطی که به تماس مشکوک با خون منجر شود) و بعضی دیگر ابتدا ۴ هفته بعد، توصیه می‌کنند.

از نظر هزینه این تست به طور معمول بسیار گران‌تر از تست HIV-ELISA می‌باشد.

با توجه به این که در این آزمون ژنوم ویروس مورد مطـالعه قرار می‌گیرد لذا در تشخیص زودرس بیماری و یا نوزاد متولد شده از مادر آلوده مفید است.
به علت حساس بودن زیاد، موارد مثبت کاذب این آزمون بالا است. تشخیص مثبت با PCR در هر حال باید با تست سرولوژیک اثبات شود.

انواع آزمایش HIV که در آزمایشگاه پاتوبیولوژی راز شیراز انجام می شود، به شرح زیر است:

آزمایش‌های تقویت اسید نوکلئیک( NAT) که می‌توانند اچ‌آی‌وی را 10 روز پس از قرار گرفتن در معرض آن تشخیص دهند.

آزمایش خون آنتی ژن/آنتی بادی: می تواند HIV را در نمونه خون 18 روز پس از قرار گرفتن در معرض آن تشخیص دهد.

آزمایش آنتی‌بادی که می‌تواند آنتی‌بادی‌های HIV را 21 روز پس از مواجهه شناسایی کنند.

اگر فردی فکر می‌کند در 72 ساعت گذشته در معرض اچ‌آی‌وی قرار گرفته است، باید با یک متخصص  صحبت کند، و احتمالا یک درمان پیشگیرانه را دریافت نماید.

علاوه بر این، زمانی بین قرار گرفتن در معرض HIV و زمانی که آزمایش می تواند آن را تشخیص دهد وجود دارد که به عنوان دوره پنجره شناخته می شود. با این حال، دوره پنجره می تواند بین افراد و نوع آزمایش مورد استفاده برای تشخیص HIV متفاوت باشد.

اگر آزمایش مثبت باشد، پزشک احتمالاً آزمایش های دیگری را برای ارزیابی سلامتی توصیه می کند. این آزمایش ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• شمارش کامل خون (CBC)
• غربالگری هپاتیت ویروسی
• اشعه ایکس قفسه سینه.
• نمونه برداری از سلول های دهانه رحم.
• آزمایش شمارش تعداد CD4
• آزمایش سل.

سخن نهایی

آزمون ویروس ایدز یکی از مهم‌ترین ابزارها برای تشخیص زودهنگام و کنترل این بیماری است. انتخاب بهترین آزمایشگاه تشخیص ویروس ایدز امری بسیار حیاتی است که باید با دقت و اطلاعات کافی انجام شود.

مرکز تخصصی راز شیراز، یکی از بهترین آزمایشگاه‌های شیراز برای انجام این آزمایش ها است. نتایج آزمایش‌ها در این مرکز با رعایت دقیق کلیه استانداردها، دارای حداکثر دقت است. تخصص و مهارت نیروهای تیم راز، و کیفیت و دقت دستگاه‌های بکار رفته در آزمایشگاه راز، آن را تبدیل به یکی از مجهزترین مراکز آزمایشگاهی بخش خصوصی دراستان فارس کرده است.

همکاران ما در آزمایشگاه راز شیراز با شماره تلفن‌های 07132369393-6 و یا از طریق واتساپ با شماره 09914444130 منتظر دریافت سؤالات و راهنمایی شما در این زمینه هستند.

تهیه کننده :

مرضیه آزاد ، کارشناس ارشد ایمنی شناسی پزشکی -واحد تحقیق و توسعه آزمایشگاه پاتوبیولوژی راز