کم خونی(Anemia) یک اختلال خونی است که با کاهش میزان گلبول های قرمز (RBC) مشخص می شود. افراد مبتلا به کم خونی دارای هموگلوبین ناکافی هستند، پروتئینی در گلبول های قرمز خون که اکسیژن را در بدن حمل می کند.
کم خونی زمانی رخ می دهد که :
- بدن به اندازه کافی هموگلوبین یا گلبول قرمز نمی سازد.
- خونریزی باعث از بین رفتن گلبول های قرمز و هموگلوبین سریعتر از جایگزینی آنها می شود.
- بدن گلبول های قرمز و هموگلوبین موجود در آنها را از بین می برد.
انواع مختلفی از کم خونی وجود دارد. هر کدام علت خاص خود را دارند. کم خونی می تواند کوتاه مدت یا بلند مدت و از خفیف تا شدید متغیر باشد. همچنین می تواند علامت هشدار دهنده یک بیماری جدی باشد.
علائم
علائم و نشانه‌های کم‌خونی بسته به علت کم خونی متفاوت است. کم خونی می تواند آنقدر خفیف باشد که در ابتدا هیچ علامتی ایجاد نکند. اما علائم معمولا پس از آن رخ می دهد و با بدتر شدن کم خونی بدتر می شود. در برخی از موارد ممکن است هنگام مراجعه‌ی فرد برای بررسی بیماری‌های دیگر، به وجود کم‌خونی پی برده شود.
علائم احتمالی کم خونی عبارتند از:
- خستگی
- ضعف
- پوست کم رنگ یا زرد رنگ
- ضربان‌های نامنظم قلب
- تنگی نفس
- سرگیجه
- درد قفسه سینه
- دست و پای سرد
- سردرد
آیا من در معرض خطر کم خونی هستم؟
بسیاری از افراد به دلیل رژیم غذایی نامناسب، اختلالات روده، بیماری های مزمن، عفونت ها و سایر شرایط در معرض خطر کم خونی هستند. زنانی که در دوران قاعدگی یا باردار هستند و افراد مبتلا به بیماری مزمن بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند. خطر کم خونی با افزایش سن افراد افزایش می یابد.
اگر هر یک از شرایط مزمن زیر را دارید، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به کم خونی باشید:
آرتریت روماتوئید یا سایر بیماری های خود ایمنی
بیماری کلیوی
سرطان
بیماری کبد
بیماری تیرویید
بیماری التهابی روده (بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو)
علائم و نشانه های کم خونی را می توان به راحتی نادیده گرفت. در واقع، بسیاری از مردم حتی متوجه نمی شوند که کم خونی دارند تا زمانی که در آزمایش خون مشخص شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
- در صورتی که فرد احساس خستگی کند و دلیل آن را نداند، باید به پزشک مراجعه کند. خستگی علاوه بر کم‌خونی دلایل زیادی دارد، بنابراین نباید تصور شود که به محض احساس خستگی مشکل ابتلا به کم‌خونی است.
- برخی از افراد هنگام اهدای خون متوجه پایین بودن سطح هموگلوبین خود می‌شوند که این ویژگی نشان دهنده کم‌خونی است؛ بنابراین اگر به فردی گفته شود که به دلیل پایین بودن سطح هموگلوبین نمی تواند خون اهدا کند، باید به پزشک مراجعه کند.
علل کم خونی
کم خونی علل مختلفی دارد . آنها عبارتند از:
· کمبود آهن
آهن کم در بدن باعث این شایع ترین نوع کم خونی می شود. مغز استخوان برای ساختن هموگلوبین به آهن نیاز دارد. بدون آهن کافی، بدن نمی تواند هموگلوبین کافی برای گلبول های قرمز بسازد.
در صورت عدم مصرف مکمل های آهن، افراد باردار ممکن است به این نوع کم خونی مبتلا شوند. از دست دادن خون نیز می تواند باعث آن شود. از دست دادن خون ممکن است ناشی از خونریزی شدید قاعدگی، زخم، سرطان یا استفاده منظم از برخی مسکن ها، به ویژه آسپرین باشد.
· کم‌خونی کمبود ویتامین:
علاوه بر آهن، بدن به فولات و ویتامین B-12 برای ساخت گلبول های قرمز سالم و کافی نیاز دارد. رژیم غذایی که به اندازه کافی از این مواد و سایر مواد مغذی کلیدی را نداشته باشد، می تواند منجر به عدم تولید گلبول های قرمز کافی در بدن شود.
همچنین برخی افراد نمی توانند ویتامین B-12 را جذب کنند. این موضوع می تواند منجر به کم خونی ناشی از کمبود ویتامین شود که به آن کم خونی خطرناک (pernicious anemia)نیز گفته می شود.
· کم‌خونی بیماری مزمن:
بیماری هایی که باعث التهاب مداوم می شوند می توانند بدن را از تولید گلبول های قرمز کافی باز دارند می توانند موجب این کم خونی شوند . به عنوان مثال می توان به سرطان، HIV/AIDS، آرتریت روماتوئید، بیماری کلیوی و بیماری کرون اشاره کرد.
- کم خونی آپلاستیک:
این کم خونی نادر و تهدید کننده زندگی زمانی رخ می دهد که بدن سلول های خونی جدید به اندازه کافی تولید نمی کند. علل کم خونی آپلاستیک عبارتند از عفونت ها، برخی داروها، بیماری های خودایمنی و تماس با مواد شیمیایی سمی.
· کم‌خونی همراه با بیماری مغز استخوان:
بیماری هایی مانند لوسمی و میلوفیبروز می توانند بر نحوه خون سازی مغز استخوان تأثیر بگذارند. اثرات این نوع بیماری ها از خفیف تا تهدید کننده زندگی متغیر است.
· کم‌خونی همولیتیک:
این گروه از کم خونی ها ناشی از تخریب گلبول های قرمز خون ، سریعتر از تولید در مغز استخوان است که بتواند جایگزین شود. برخی از بیماری های خونی سرعت تخریب گلبول های قرمز را افزایش می دهند. برخی از انواع کم خونی همولیتیک از طریق خانواده منتقل می شود که به آن ارثی می گویند مانند کم خونی داسی شکل که یک بیماری کم خونی ارثی و گاهی جدی از نوع کم خونی همولیتیک است. یک هموگلوبین غیرمعمول گلبول های قرمز را به شکل هلالی غیرمعمول به نام داسی وادار می کند. این سلول های خونی نامنظم خیلی زود می میرند. که باعث کمبود مداوم گلبول های قرمز خون می شود.
عوامل خطر
این عوامل می توانند خطر کم خونی را افزایش دهند:
· کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی خاص: رژیمی که مقدار کافی ویتامین و مواد معدنی خاص را ندارد . عدم دریافت کافی آهن، ویتامین B-12 و فولات خطر کم خونی را افزایش می دهد.
. اختلالات روده‌ای : مشکلات روده کوچک ،داشتن شرایطی که بر نحوه دریافت مواد مغذی روده کوچک تأثیر می گذارد، خطر کم خونی را افزایش می دهد. به عنوان مثال می توان به بیماری کرون و بیماری سلیاک اشاره کرد.
· دوره های قاعدگی: به طور کلی، داشتن قاعدگی های سنگین می تواند خطر کم خونی ایجاد کند. پریود شدن باعث از بین رفتن گلبول های قرمز خون می شود.
· بارداری: زنان بارداری که مولتی ویتامین حاوی اسید فولیک و آهن مصرف نمی کنند در معرض خطر کم خونی هستند.
· شرایط مداوم که مزمن نامیده می شود. ابتلا به سرطان، نارسایی کلیه، دیابت یا بیماری مزمن دیگری خطر کم خونی بیماری مزمن را افزایش می دهد. این شرایط می تواند منجر به کم بودن گلبول های قرمز خون شود.
· از دست دادن آهسته و مزمن خون از یک زخم یا منبع دیگر در بدن می تواند ذخایر آهن بدن را مصرف کند و منجر به کم خونی فقر آهن شود.
· سابقه خانوادگی: داشتن یکی از اعضای خانواده مبتلا به نوعی کم خونی که از طریق خانواده ها به نام ارثی منتقل می شود، می تواند خطر کم خونی های ارثی مانند کم خونی داسی شکل را افزایش دهد.
عوامل دیگر مانند: سابقه برخی عفونت‌ها، بیماری‌های خونی و شرایط خودایمنی خطر کم‌خونی را افزایش می‌دهد.
نوشیدن بیش از حد الکل، قرار گرفتن در اطراف مواد شیمیایی سمی و مصرف برخی داروها می تواند بر ساخت گلبول های قرمز خون تأثیر بگذارد و منجر به کم خونی شود.
. سن: افراد بالای 65 سال مستعد کم خونی هستند
عوارض
در صورت عدم درمان، کم خونی می تواند مشکلات سلامتی زیادی ایجاد کند، از جمله :
-خستگی شدید. کم خونی شدید می تواند انجام کارهای روزمره را غیرممکن کند.
-عوارض بارداری افراد باردار مبتلا به کم خونی ناشی از کمبود فولات ممکن است بیشتر در معرض عوارضی مانند زایمان زودرس باشند.
-مشکلات قلبی. کم خونی می تواند منجر به ضربان قلب سریع یا نامنظم شود که به آن آریتمی می گویند. با کم خونی، قلب باید خون بیشتری پمپاژ کند تا اکسیژن بسیار کمی در خون جبران شود. این می تواند منجر به بزرگ شدن قلب یا نارسایی قلبی شود.
-مرگ. برخی از کم خونی های ارثی، مانند کم خونی سلول داسی شکل، می تواند منجر به عوارض تهدید کننده زندگی شود. از دست دادن مقدار زیادی خون به سرعت باعث کم خونی شدید می شود و می تواند کشنده باشد.
پیشگیری
بسیاری از انواع کم خونی قابل پیشگیری نیستند. اما خوردن یک رژیم غذایی سالم ممکن است از کم خونی ناشی از فقر آهن و کم خونی ناشی از کمبود ویتامین جلوگیری کند. یک رژیم غذایی سالم شامل:
آهن. غذاهای غنی از آهن عبارتند از گوشت گاو و سایر گوشت ها، لوبیا، عدس، غلات غنی شده با آهن، سبزیجات با برگ سبز تیره و میوه های خشک.
فولات. این ماده مغذی و اسید فولیک ساخته دست بشر آن را می توان در میوه ها و آب میوه ها، سبزیجات با برگ سبز تیره، نخود سبز، لوبیا قرمز، بادام زمینی و محصولات غلات غنی شده مانند نان، غلات، ماکارونی و برنج یافت.
ویتامین. B-12 غذاهای غنی از ویتامین B-12 شامل گوشت، محصولات لبنی و غلات غنی شده و محصولات سویا هستند.
ویتامین C . غذاهای غنی از ویتامین C شامل مرکبات و آب میوه ها، فلفل، کلم بروکلی، گوجه فرنگی، خربزه و توت فرنگی است. اینها همچنین به بدن در جذب آهن کمک می کنند.
تشخیص کم خونی :
برای تشخیص کم خونی ، پزشک علاوه بر معاینه فیزیکی و شرح حال ،برای شما آزمایش خون و گاهی بررسی های دیگری تجویز می کند.
- اولین آزمایش شمارش کامل خون (CBC) است CBC . برای شمارش تعداد گلبول های خون در یک نمونه خون استفاده می شود. جهت بررسی کم خونی در این آزمایش میزان گلبول های قرمز خون ، هماتوکریت و سطح هموگلوبین خون اندازه گیری می شود.
- پانل آهن
علاوه بر آزمایش CBC ، اگر پزشک فکر کند که ممکن است احتمال کم خونی وجود داشته باشد، آزمایش خونی که به عنوان پانل آهن شناخته می شود، را تجویز می کند. این آزمایش سطح آهن خون شما را اندازه گیری می کند. یک پانل آهن معمولاً شامل آزمایش های :
- فریتین، پروتئینی که آهن را ذخیره می کند
- آهن سرم
- اشباع ترانسفرین
- ظرفیت اتصال کل آهن
این مقادیر ممکن است به تعیین اینکه علت کم خونی کمبود آهن است یا التهاب مزمن کمک کند.
- تعداد رتیکولوسیت ها
شمارش رتیکولوسیت تعداد گلبول های قرمز نابالغ را در خون شما اندازه گیری می کند. این می تواند به پزشک کمک کند تا تشخیص دهد که آیا مغز استخوان شما گلبول های قرمز کافی تولید می کند یا خیر. این آزمایش مهم است زیرا می تواند به مشخص کردن علت کم خونی کمک کند.
به عنوان مثال، اگر نتایج CBC نشان دهد که تعداد گلبول‌های قرمز خون پایینی دارید، اما تعداد رتیکولوسیت‌های شما نشان می‌دهد که تعداد گلبول‌های قرمز نابالغ بالایی دارید، می‌تواند به این معنی باشد که شما به نوعی خون از دست می‌دهید.برعکس، اگر میزان گلبول‌های قرمز بالغ و نابالغ پایینی دارید، ممکن است به این معنی باشد که بدن شما گلبول‌های قرمز کافی نمی‌سازد.
- اسمیر خون: آزمایش دیگری است که می تواند برای کمک به تعیین علت احتمالی کم خونی استفاده شود.
اسمیر خون با پخش یک قطره خون روی یک لام پزشکی انجام می شود. سپس یک مایع رنگ‌آمیزی به لام اضافه می‌شود که می‌تواند به یافتن هرگونه ناهنجاری در شکل سلول‌های خونی کمک کند.
این آزمایش ممکن است به ویژه در تشخیص کم خونی داسی شکل که با گلبول های قرمز هلالی شکل مشخص می شود مفید باشد. همچنین ممکن است برای تشخیص برخی از کمبودهای تغذیه ای مفید باشد که می تواند باعث ایجاد گلبول های قرمز بسیار بزرگ شود.
تست های دیگر:
اگر به نوعی از کم خونی به نام کم خونی همولیتیک مشکوک باشید (گلبول های قرمز خون سریعتر از آن چیزی که مغز استخوان بتواند آنها را بسازد از بین می روند)، آزمایشات زیر ممکن است انجام شود:
تست لاکتات دهیدروژناز(LDH) : این آزمایش نوعی آنزیم به نام LDH را اندازه گیری می کند که تقریباً در تمام بافت های بدن شما یافت می شود. اگر سطح LDH شما بالا باشد، ممکن است به این معنی باشد که بافت های خاصی در بدن شما در اثر بیماری (مانند کم خونی) یا آسیب آسیب دیده اند.
آزمایش هاپتوگلوبین: آزمایش هاپتوگلوبین می تواند به تشخیص نوع کم خونی شما کمک کند و احتمالاً به تعیین علت افزایش تخریب گلبول های قرمز خون نیز کمک کند.
بیلی روبین غیر مستقیم: بیلی روبین غیرمستقیم تفاوت بین بیلی روبین کل و مستقیم شما است. اگر بدن شما تعداد زیادی گلبول قرمز را از بین ببرد، این سطح می تواند افزایش یابد.
سطح ویتامین B12 و فولات: اینها معمولاً برای رد کمبود ویتامین به عنوان یک علت بررسی می شوند.
آزمایش کومبس: این آزمایش اغلب در صورتی انجام می شود که یک بیماری خودایمنی به عنوان علت کم خونی مشکوک باشد.
کم خونی چگونه درمان می شود؟
درمان کم خونی بسته به علت آن متفاوت خواهد بود. اگر به دلیل داشتن یک بیماری زمینه ای باشد ، پزشک شما آن وضعیت را درمان می کند. اما آنها همچنین ممکن است درمان هایی را به طور خاص برای کم خونی انجام دهند. درمان ها ممکن است شامل مکمل های غذایی یا داروها و ….. باشد.
منبع
www.mayoclinic.org
https://www.hematology.org/education/patients/anemia
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/3929-anemia
