غده تیروئید، غده‌ای درون‌ریز و مهم است که در قسمت جلوی گردن، دقیقا زیر سیب آدم (برجستگی حنجره) قرار دارد و دارای ۲ لوب راست و چپ است. این ۲ لوب توسط پل کوچکی به نام ایسموس (Ismus) به یکدیگر متصل می‌شوند. آنها در هر ۲ طرف نای قرار دارند. وظیفه تیروئید کنترل سرعت متابولیسم بدن از طریق ساختن هورمون‌هایی است که در خون ترشح می‌شوند ، سپس به تمام بافت‌های بدن  می‌روند و به تنظیم متابولیسم کمک می کنند.

تمام سلول های بدن برای عملکرد به انرژی نیاز دارند. وقتی تیروئید به درستی کار نمی کند، می تواند کل بدن را تحت تاثیر قرار دهد. در ادامه به عملکرد غده تیروئید و اختلالات مربوط به آن می پردازیم.

عملکرد غده تیروئید

 وظیفه تیروئید ساختن هورمون‌های تیروئیدی است که در خون ترشح می‌شوند و سپس به تمام بافت‌های بدن منتقل می‌شوند. این هورمون ها در بدن حرکت می کنند و به تنظیم متابولیسم، رشد مغز، عملکرد گوارش، کنترل عضلات و متعادل کردن خلق و خو  و... کمک می کنند.

غده تیروئید برای عملکرد خود  3 هورمون اصلی  می سازد:

• تیروکسین (T4)
• تری یدوتیرونین (T3)
• کلسی تونین

دو مورد اول متابولیسم یا نحوه ذخیره و استفاده بدن از انرژی را تنظیم می کنند، در حالی که کلسی تونین به تنظیم میزان کلسیم در خون کمک می کند..

هورمون اصلی تیروئید که توسط غده تیروئید ترشح می شود، تیروکسین است که T4 نیز نامیده می شود زیرا حاوی چهار اتم ید است. هورمون T4برای انجام فعالیت و اعمال اثرات خود، با حذف یک اتم ید به تری یدوتیرونین (T3)  تبدیل می شود. این امر عمدتاً در کبد و در بافت‌های خاصی رخ می‌دهد. مقدار T4 تولید شده توسط غده تیروئید توسط هورمون دیگری ، به نام هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH) که در غده هیپوفیز ساخته می شود، کنترل می شود. مقدار TSH که هیپوفیز به جریان خون می فرستد به مقدار T4 بستگی دارد. اگر T4 بسیار کم باشد ، TSH بیشتری تولید می کند تا به غده تیروئید بگوید که T4 بیشتری تولید کند. هنگامی که T4 در جریان خون از سطح معینی بالاتر رفت، تولید TSH هیپوفیز کاهش یافته یا قطع می شود.

اگر بخواهیم به زبان ساده بگوییم که وظیفه غده تیروئید چیست؟ باید گفت این غده، متابولیسم بدن را برعهده دارد. متابولیسم به معنای سوخت و ساز بدن است. همه سلول‌های بدن به نوعی برای فعالیت خود به سوخت و ساز نیاز دارند و هورمون‌های T3 و T4 بر نحوه عملکرد آنها تاثیرگذار هستند. کنترل دمای بدن، ضربان قلب، انقباض و انبساط ریه‌ها، دستگاه گوارش، پوست و تقریبا تمام اندام‌ها بر عهده این هورمون‌ها است. برای مثال ریزش مو، کاهش یا افزایش وزن، حساسیت به سرما و گرما و… می‌توانند به دلیل اختلالات این غده باشند

.

تنظیم غده تیروئید

هیپوفیز غده کوچکی است که در مغز قرار دارد.غده هیپوفیز وجود بر تولید هورمون‌های تیروئیدی نظارت می‌کند. هیپوفیز این کار را به وسیله هورمون TSH انجام می‌دهد.

هورمون محرکه تیروئید یا TSH که به وسیله سلول‌های هیپوفیز قدامی ترشح می‌شود، در کنترل عملکرد تیروئید نقش محوری داشته و مفیدترین نشانگر فیزیولوژیک فعالیت هورمون تیروئید است. در واقع، تیروئید و هیپوفیز از بسیاری جهات مانند بخاری و ترموستات عمل می کنند. هنگامی که بخاری خاموش است و هوا سرد می شود، ترموستات دما را می خواند و بخاری را روشن می کند. هنگامی که گرما به حد مناسبی می رسد، ترموستات این موضوع را حس کرده و بخاری را خاموش می کند. بنابراین تیروئید و هیپوفیز مانند بخاری و ترموستات روشن و خاموش می شوند.

عامل اصلی تعیین نقطه تنظیم در محور تیروئید هورمون TSH است. ترشح این هورمون به وسیله هورمون آزادکننده تیروتروپین یا TRH تنظیم می‌شود. هورمون TRH عمده‌ترین محرک سنتز و ترشح TSH است. تقریباً ۱۵ دقیقه پس از تجویز TRH میزان ترشح TSH به حداکثر خود می‌رسد.
کاهش سطح هورمون‌های تیروئید سبب افزایش تولید پایه TSH و تشدید اثر تحریکی TRH بر TSH می‌شود.
افزایش سطح هورمون‌های تیروئید نیز به سرعت و به صورت مستقیم TSH را مهار کرده و همچنین اثر تحریکی TRH بر TSH را مهار می‌کنند. این نشان می‌دهد که هورمون‌های تیروئید عامل اصلی تنظیم کننده تولید TSH هستند.
نظیر سایر هورمون‌های هیپوفیزی، TSH به صورت ضربانی ترشح می‌شود و میزان ترشح آن در ساعات مختلف شبانه‌روز متفاوت است.

بیماری های غده تیروئید :

بیماری های غده ی تیروئید از شایع ترین بیماری های غدد هستند. این اختلالات می توانند هر کسی را تحت تأثیر قرار دهند. از جمله مردان، زنان، نوزادان، نوجوانان و افراد مسن.

زنان حدود ۵ تا ۸ برابر بیشتر از مردان به بیماری های غده تیروئید مبتلا می شوند.

این بیماری می‌تواند از بدو تولد وجود داشته باشد (به طور معمول کم کاری تیروئید) و یا با افزایش سن (اغلب بعد از یائسگی در زنان) ایجاد شود.

در صورت وجود شرایط زیر، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری تیروئید باشید:

• سابقه خانوادگی بیماری های غده ی تیروئید
• بیماری زمینه‌ای مانند کم خونی پرنیشیوز، دیابت نوع ۱، نارسایی اولیه غده فوق کلیه، لوپوس، آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی، سندروم شوگرن و سندروم ترنر
• مصرف داروی سرشار از ید مانند آمیودارون
• سن بالای ۶۰ سال، به ویژه در خانم‌ها
• سابقه درمان بیماری های غده تیروئید مانند تیروئیدکتومی (برداشتن تیروئید با جراحی) یا پرتودرمانی
• سابقه سرطان

شایع ترین اختلالات تیروئید عبارتند از :

1. کم کاری تیروئید:

به حالتی که غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نکند، کم کاری تیروئید (هیپوتیروئیدی) گفته‌می‌شود. بالانس هورمونی تیروئید باعث عملکرد صحیح بدن می‌شود. زمانیکه مقدار هورمون‌های TSH،  T3 یا T4 هماهنگ و به اندازه‌ی کافی نباشد، بدن نمی‌تواند به تنظیم متابولیسم همیشگی خود بپردازد و از نظر سیستمی بدن  دچار مشکل می‌شود. موارد مختلفی می‌توانند باعث کاهش تولید هورمون‌های تیروئیدی شوند.

کم کاری تیروئید می تواند ناشی از موارد زیر باشد :

• اختلال خود ایمنی بیماری هاشیموتو
• آسیب تیروئید ناشی از برخی داروها یا درمان های دیگر
• التهاب تیروئید
• کمبود ید در رژیم غذایی
• مشکلات غده هیپوفیز

علائم کم کاری تیروئید

از علائم کم کاری تیروئید می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

افزایش وزن .کمبود انرژی.خستگی.کاهش ضربان قلب.افسردگی.ریزش مو.خشکی پوست و مو

خشن شدن صدا.اختلال در چرخه‌ قاعدگی مانند خونریزی بیش از حد (منوراژی) یا دوره‌های قاعدگی مکرر.مشکلات گوارشی مانند یبوست.عدم تحمل هوای سرد

برای درمان کم کاری تیروئید باید قرص های حاوی هورمون های تیروئید برای بیمار تجویز شود. بهبود علایم بیماری از دو هفته تا چند هفته ممکن است طول بکشد. معمول ترین داروی تجویزی لووتیروکسین می باشد که مصرف آن یکبار در روز و معمولا صبح است. مصرف داروهای کم کاری تیروئید تا باقی عمر باید ادامه پیدا کند.

2. پرکاری تیروئید  :

به حالتی که غده تیروئید بیش از حد هورمون‌های تیروئیدی را تولید کند، پرکاری تیروئید(هایپرتیروئیدی) گفته ‌می‌شود. در مواردی که غده‌ی تیروئید بیش از اندازه هورمون تیروئیدی می‌سازد و میزان هورمون محرکه‌ی تیروئیدی(TSH ) کاهش پیدا می‌کند، مشکلات دیگری برای بدن ایجاد می‌شود. زمانی فرد  از نظر عملکرد  تیرویید در سلامت به سر می‌برد که بدن به اندازه‌ی طبیعی و کافی هورمون‌های تیروئیدی را در خون خود داشته‌ باشد.

اگر مقدار این هورمون‌ها بیش از حد طبیعی ترشح  شود و غده‌ی تیروئید بیش از اندازه‌ی طبیعی فعالیت کند، بدن نسبت به حالت طبیعی سوخت و ساز بیشتری دارد و از نظر سیستمی دچار مشکل می‌شود. در نتیجه تولید و ترشح بیش از اندازه هورمون توسط غده تیروئید فعالیت ها و سوخت و سازهای سلول های بدن افزایش می یابد.

شرایط مختلفی وجود دارد که می تواند باعث پرکاری تیروئید شود، از جمله:

• یک اختلال خود ایمنی به نام بیماری گریوز
• التهاب غده تیروئید (تیروئیدیت)
• گره های تیروئید

پرکاری تیروئید باعث می شود بدن شما خیلی سریع انرژی مصرف کند و منجر به بروز علائمی  می‌شود مانند:

کاهش وزن.اضطراب.تحریک پذیری.عصبانیت .اختلال در تمرکز.بزرگی غده تیروئید

افزایش ضربان قلب.شکنندگی مو.اختلالات چرخه قاعدگی مانند قاعدگی‌های نامنظم یا توقف چرخه قاعدگی.بزرگ‌شدن سینه در مردان.حساسیت نسبت به گرما.لرزش عضلانی

3. بیماری گواتر :

در نتیجه کمبود ید در بدن غده تیروئید بزرگ می شود (غیر سرطانی) و باعث ایجاد بیماری گواتر می شود. این بیماری در هر سنی اتفاق می افتد ولی در زنان بالای ۴۰ سال بیشتر است. بزرگ شدن این غده ناراحتی هایی چون تغییرصدا، سرفه، ایجاد تورم در گلو و اختلال در تنفس و بلع را ایجاد می کند. بیماری گواتر از طریق علایم بزرگ شدن در ناحیه گردن و آزمایش میزان هورمون ها و آنتی بادی های خون تشخیص داده می شود. مصرف ید و یا در موارد پیشرفته تر، جراحی راه های درمان این بیماری است.

4. بیماری خودایمنی تیروئید ( هاشیموتو و گریوز)

زمانی است که سیستم ایمنی بدن  به اشتباه به تیروئید حمله می کند، منجر به بروز اختلالاتی در عملکرد طبیعی غده تیروئید می شود . دو نوع رایج بیماری خودایمنی تیروئید عبارتند از: تیروئیدیت هاشیموتو که منجر به هورمون بسیار کم می شود و بیماری گریوز که منجر به تولید بیش از حد هورمون می شود.

این دو بیماری که از علل ایجاد بیماری های کم کاری و پرکاری تیروئید هستند، جزء بیماری های اختلال در سیستم ایمنی بدن هستند. در بیماری هاشیموتو که بیشتر در زنان میانسال رخ می دهد، میزان آنتی بادی موجود در خون افراد برای حمله به تیروئید (به اشتباه)، زیاد می باشد. از علایم آن خستگی، یبوست، عدم تحمل سرما و…است که درمانی برای آن وجود ندارد و بیشتر از طریق جراحی درمان می شود. بیماری گریوز نوعی ناهنجاری پرکاری تیروئید بوده که در آن سیستم ایمنی اتوآنتی بادی هایی می سازد که شبیه به هورمون محرک تیروئید(TSH) عمل می کند و باعث افزایش  تولید هورمون های تیروئید و نهایتا پرکاری تیرویید می گردد. استرس و استعمال دخانیات از عوامل تشدیدکننده ی  آن می باشد. علایم آن استرس، اختلالات گوارشی، بی خوابی، خستگی واگزوفتالمی و ....  … می باشد.

دیگر اختلالات غده تیروئید

تیروئیدیت:  (thyroiditis)   تیروئیدیت یک اصطلاح عمومی است که به التهاب “غده تیروئید” اشاره دارد. تیروئیدیت شامل گروهی از اختلالات فردی است که باعث التهاب تیروئید می شود اما به روش های مختلف ظاهر می شود. به عنوان مثال، تیروئیدیت هاشیموتو شایع ترین علت کم کاری تیروئید در ایالات متحده است. تیروئیدیت پس از زایمان که باعث تیروتوکسیکوز موقت (سطح بالای هورمون تیروئید در خون) و به دنبال آن کم کاری موقت تیروئید می شود، یکی از علل شایع مشکلات تیروئید پس از زایمان است. تیروئیدیت تحت حاد علت اصلی درد در تیروئید است. تیروئیدیت در بیمارانی که داروهای اینترفرون و آمیودارون مصرف می کنند نیز دیده می شود.

ندول‌ها یا توده‌ها : (Thyroid nodules) ندول تیروئید یک توده (رشد) غیر معمول از سلول ها در غده تیروئید است. آنها ناشایع  نیستند، اغلب  غیرسرطانی (خوش خیم) هستند و ولی در موارد نادر، سرطانی هستند. این توده‌ها می‌توانند مانع از عملکرد درست غده تیروئید شوند.

سرطان تیروئید : این پدیده نادر است، با این حال برای تشخیص آن در صورت  وجود  هرگونه توده در این غده بررسی توسط پزشک بالینی  و رادیولوژیست و ازمایشگاه ضروری است .

آزمایش و تشخیص اختلالات تیروئید

تشخیص بیماری های  تیروئید فرآیندی است که شامل انواع مختلف بررسی های پزشکی  از جمله ارزیابی بالینی،  تصویربرداری، و خصوصا ازمایشات مختلف از جمله ازمایشات خون و  نمونه برداری  و غیره  می‌شود. در ادامه نگاهی به اجزای مختلف فرآیند تشخیص تیروئید می اندازیم.

 ارزیابی بالینی عملکرد تیروئید باید توسط پزشک معالج و خصوصا متخصصین داخلی و غدد   صورت می گیرد .

به عنوان بخشی از یک ارزیابی بالینی کامل، معمولاً ارزیابی های زیر را انجام می شود :

معاینه فیزیکی

• گردن را برای بزرگ شدن، برآمدگی ها یا بی نظمی در شکل تیروئید مورد بررسی قرار دهد (که به آن "لمس" نیز می گویند)
• برای تشخیص ناهنجاری های جریان خون با استفاده از گوشی پزشکی به صدای تیروئید خود گوش دهد.
• رفلکس ها را تست می کند : پاسخ بیش از حد اغلب با پرکاری تیروئید وجود دارد و یک پاسخ رفلکس کند می تواند در کم کاری تیروئید رخ دهد.
• ضربان قلب، ریتم قلب و فشار خون خود را بررسی می کند . کاهش ضربان قلب و/یا فشار خون می تواند با کم کاری تیروئید مرتبط باشد و افزایش ضربان قلب و/یا فشار خون می تواند به دلیل پرکاری تیروئید رخ دهد.
• وزن را اندازه می گیرد و در مورد هر تغییری صحبت می کند . افزایش وزن غیر منتظره اغلب با کم کاری تیروئید همراه است، در حالی که کاهش وزن ناخواسته می تواند به دلیل پرکاری تیروئید رخ دهد.
• دمای بدن را اندازه گیری می کند . دمای پایین بدن و احساس سرما دائمی می تواند به دلیل کم کاری تیروئید ایجاد شود. و احساس گرمای بیش از حد، با کمی افزایش دما ممکن است به دلیل پرکاری تیروئید رخ دهد.
• صورت را از نظر علائم مرتبط با تیروئید، از جمله از دست دادن ابروهای خارجی، پف چشم ها و بثورات غیر معمول بررسی می کند.
• چشم ها  را معاینه می کند و به دنبال علائم بیماری تیروئید، از جمله برآمدگی چشم، خیره شدن برجسته و خشکی چشم می گردد.
• کمیت و کیفیت کلی موهای  را بررسی می کند . تغییرات در بافت مو و همچنین ریزش و شکستگی مو، هم با پرکاری تیروئید و هم با کم کاری تیروئید مرتبط است.
• پوست را بررسی می کند . پوست خشک و خشن می تواند نشانه کم کاری تیروئید باشد و پوست غیرعادی صاف می تواند نشانه پرکاری تیروئید باشد.
• ناخن ها و دست ها را بررسی می کند . ناخن های خشک و شکننده می تواند ناشی از کم کاری تیروئید باشد.

آزمایشات :

آزمایشگاه نقش محوری در تشخیص اختلالات تیرویید دارد

آزمایشات معمول خون برای  تیروئید شامل موارد زیر است:

• آزمایش هورمون محرک تیروئید (TSH)
• تیروکسین کل(total T4)
• تیروکسین (Free T4/Free)
• T3 کل / تری یدوتیرونین کل(total T3)
• تری یدوتیرونین Free T3/Free
• T3 معکوس (Reverse T3)
• تیروگلوبولین/گلوبولین باندینگ تیروئید (TBG)
• آنتی بادی های پراکسیداز تیروئید  (TPOAb) آنتی بادی های پراکسیداز ضد تیروئید
• آنتی بادی های تیروگلوبولین / آنتی بادی های ضد تیروگلوبولین
• آنتی بادی های گیرنده تیروئید (TRAb)
• ایمونوگلوبولین های محرک تیروئید (TSI)

این آزمایش‌ها می‌توانند هورمون‌های تیروئید را در اشکال مختلف آن‌ها و همچنین پروتئین‌هایی را که می‌توانند تولید هورمون تیروئید را افزایش یا کاهش دهند، اندازه‌گیری کنند. پزشک ترکیبی از نتایج را برای تعیین نوع و علت وضعیت تیروئید بررسی می کند.

الگوی نتایج آزمایش خون تیروئید به پزشک کمک می کند تا بیماری تیروئید  را درک کند.

نمونه برداری  سوزنی: که به عنوان آسپیراسیون با سوزن ظریف  ( FNA)نیز شناخته می شود، برای کمک به ارزیابی توده ها و ندول های تیروئیدی مشکوک استفاده می شود.

در حالی که 95 درصد ندول‌های تیروئید سرطانی نیستند، FNA به همراه برخی آزمایش‌های اضافی می‌تواند نتایج بیوپسی  را دقیق‌تر کند و ممکن است از جراحی غیرضروری برای ندول‌هایی که به نظر می‌رسد خوش‌خیم هستند، جلوگیری کند

تست های تصویربرداری

از تست های تصویربرداری می توان برای شناسایی بزرگی تیروئید، آتروفی یا گره ها استفاده کرد.این تست ها شامل موارد زیر است.

سونوگرافی تیروئید: سونوگرافی تیروئید می تواند ندول ها، توده ها و بزرگ شدن غده را تجسم کند. سونوگرافی می تواند برای کمک به پزشک استفاده شود تا ببیند ندول تیروئید  یک کیست پر از مایع است یا توده ای از بافت جامد.

اسکن هسته ای/ جذب ید رادیواکتیو: این آزمایش که به نام RAI-U نیز شناخته می شود، می تواند علائم بیماری گریوز، گواتر چند ندولار سمی یا تیروئیدیت را شناسایی کند. این آزمایش نباید در دوران بارداری انجام شود.

سی تی اسکن: سی تی اسکن می تواند تصویری ارائه دهد که گواتر یا گره های تیروئیدی بزرگتر را نشان می دهد.

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی MRI/ : MRI می تواند به ارزیابی اندازه و شکل غده تیروئید کمک کند.

یادداشتی از آزمایشگاه راز

اگر هر یک از شرایط بالا را دارید که شما را در معرض خطر بالای بیماری تیروئید قرار می دهد، باید به طور دوره ای تیروئید خود را ارزیابی کنید. اگر علائم مرتبط با بیماری خود افزایش یافته است، حتماً به پزشک خود  اطلاع دهید. عوامل خطر و علل زیادی برای بیماری تیروئید وجود دارد، اما تشخیص و درمان به موقع در بیماری تیروئید و بسیاری از شرایط سلامتی بسیار مهم است. آزمایشگاه راز یکی از مراکز آزمایشگاهی کاملاً مجهز در شهر شیراز است که با استفاده از آخرین تکنولوژی‌های روز دنیا و همچنین پرسنل مجرب، نمونه گیری جهت انجام  انواع تست‌ها و آزمایشات،  از جمله آزمایش تیروئید را هم در محل مرکز و هم در محل کار و منزل شما انجام می‌دهد. برای دریافت اطلاعات بیشتر در این زمینه، با ما تماس بگیرید.

رفرنس :

https://my.clevelandclinic.org/health/articles/22391-thyroid-hormone

https://www.healthdirect.gov.au/thyroid-gland

https://www.verywellhealth.com/thyroid-disease-diagnosis-4013578

تهیه کننده :

مرضیه آزاد ، کارشناس ارشد ایمنی شناسی پزشکی -واحد تحقیق و توسعه آزمایشگاه پاتوبیولوژی راز

دکتر عزت اله اسدی ، متخصص پاتولوژیست بالینی- آزمایشگاه راز