این تست شامل ارزیابی وجود باکتری، خون و سلول های بدخیم و همینطور تعیین کمی مقدار گلوکز و پروتئین می باشد. همچنین به رنگ CSF توجه می شود و انواعی از سایر تست ها مانند آزمایش سرولوژی از نظر سیفلیس نیز انجام می گیرد.
الف) آزمایشات مستقیم :
بررسی ماکروسکوپی
CSF طبیعی شفاف و بی رنگ است و مقدار چسبندگی آن مثل آب می باشد. کدر بودن CSF می تواند به دلایل وجود RBC بیش از 400 عدد در میکرولیتر، افزایش شمار WBC (بیش از 200 عدد در میکرولیتر)، وجود میکروارگانیسم هایی مانند باکتری ها، ماده حاجب رادیوگرافی، آسپیراسیون چربی اپیدورال، افزایش سطح پروتئین در CSF و قارچ ها و آمیب ها باشد. رنگ قرمز کم رنگ CSF نشان دهنده وجود خون در آن می باشد. به طور طبیعی CSF فاقد خون می باشد. وجود خون در CSF می تواند به دلیل خون ریزی به درون فضای زیرعنکبوتیه و یا به دلیل سوراخ شدن یک رگ خونی در مسیر ورود به فضای زیر عنکبوتیه به واسطه سوزن LP باشد. در خون ریزی ناشی از جراحت نمونه برداری در لوله های دوم و سوم به تدریج مقدار خون کمتر می گردد. معمولا از عبارت گزانتوکرومی (غالبا به معنی ته رنگ نارنجی یا زرد) جهت ذکر رنگ غیر طبیعی CSF استفاده می گردد. در اثر ملانوم، افزایش سطح پروتئین، هیپر بیلیروبینمی یا هیپرکاروتنمی تغییر رنگ ایجاد می شود. همچنین ماندن CSF خون آلود در خارج از یخچال برای مدت زمان بیشتر از یک ساعت می تواند منجر به پدیده گزانتوکرومی شود.
بررسی میکروسکوپی
بعد از بررسی مایع نخاع از لحاظ رنگ، شفافیت و ویسکوزیته نمونه را مستقیما به لام شمارش منتقل می کنند و گلبول های قرمز و سفید آن را شمارش می کنند. با شمارش گلبول های قرمز می توان به میزان آلوده شدن مایع نخاع با خون پی برد و در نتیجه لکوسیت های مایع نخاع را تصحیح کنیم. وجود گلبول های سفید در CSF، به استثنای تعداد بسیار کمی لنفوسیت، غیر طبیعی می باشد. جهت شمارش افتراقی سلول ها نمونه را در دور کم (2000 دور در دقیقه) به مدت 5-3 دقیقه سانتریفیوژ نموده و از رسوب حاصله اسمیر تهیه می شود، سپس رنگ آمیزی رایت یا گیمسا به روی آن انجام می شود. جهت بررسی میکروسکوپی CSF از نظر میکروبی از رسوب مایع نخاعی اسمیر تهیه می شود و رنگ آمیزی گرم از آن به عمل می آید. وجود لکوسیت های پلی مورفونوکلئر (مخصوصا نوتروفیل ها) نشان دهنده آبسه مغزی و یا مننژیت باکتریایی می باشد. در صورتی که لکوسیت های منونوکلئر موجود باشند، مشکوک به مننژیت ویروسی یا سلی و یا آنسفالیت است. لوسمی یا سایر تومور های بدخیم اولیه یا متاستاتیک امکان دارد باعث افزایش گلبول های سفید بشوند. زمانی که کدورت CSF ناشی از افزایش تعداد سلول ها در CSF باشد، اصطلاح پلئوسیتوز (Pleocytosis) به کار می رود.
ب) کشت و حساسیت :
ارگانیسم هایی که سبب آبسه مغزی و یا مننژیت می شوند را می توان از کشت CSF به دست آورد. همچنین ارگانیسم های بدست آمده شامل قارچ ها، باکتری های آتیپیک یا مایکوباکتریوم توبرکولوزیس نیز می باشند. انجام رنگ آمیزی گرم برای CSF می تواند اطلاعات بالینی مقدماتی را در مورد عامل عفونت فراهم نماید. بنابراین شاید بتوان درمان آنتی بیوتیکی مناسب را قبل از مدت زمان 72-24 ساعت لازم برای تکمیل گزارش کشت و حساسیت، آغاز نمود. محیط های کشت باکتریولوژیک شامل یک محیط شکلات آگار استاندارد حاوی %5 خون گوسفند و حرارت داده شده در بن ماری 80 درجه سانتی گراد، بلاد آگار حاوی 5% خون گوسفند و یک محیط کشت مایع مغذی مانند تایوگلیکولات فاقد معرف است. محیط شکلات آگار جهت جداسازی ارگانیسم های پرنیازی که روی بلاد آگار رشد نمی کنند و مهمترین آن ها هموفیلوس آنفلوانزه و نایسریا مننژیتیدیس می باشند، لازم است؛ محیط بلاد آگار به تشخیص استرپتوکوک پنمونیه کمک می کند. بعد از تکان دادن رسوب و تهیه اسمیر، چند قطره از رسوب را می بایست به هر یک از محیط های کشت اضافه نمود. محیط های کشت جامد حداقل به مدت 72 ساعت در 37 درجه سانتی گراد و در اتمسفر حاوی 5 تا 10 درصد CO2 نگهداری می شوند.
در صورتی که انکوباتور CO2 در دسترس نبود، می توان از جار شمعی استفاده کرد. محیط های کشت مایع می بایست حداقل به مدت 5 روز در دمای 37 درجه سانتی گراد و در اتمسفر معمولی نگهداری شوند. درب محیط های کشت مایع می بایست شل بسته شوند تا هوا به شکل آزادانه در جریان باشد. در صورتی که در رنگ آمیزی گرم، شکل ظاهری ارگانیسم ها مشابه باکتری های بی هوازی باشد و یا احتمال آبسه مغزی وجود داشته باشد، یک محیط کشت بلاد آگار جهت کشت بی هوازی نیز باید تلقیح شود؛ محیط های کشت مذکور می توانند رشد تمامی باکتری های بیماری زا و برخی از قارچ ها را تضمین کنند. نشانه های مننژیت حاد قارچی مشابه مننژیت سلی است. اگر احتمال مننژیت قارچی برود، آزمایشگاه می باست همواره کشت ها را از نظر جداسازی قارچ ها بررسی کند. برای کشت CSF از نظر عوامل قارچی لازم است که دو قطره از رسوبی که به خوبی تکان داده شده است را به محیط سابورو دکستروز آگار یا محیط عصاره مغز و قلب (BHI) حاوی 5% خون گوسفند، اضافه شود. محیط های کشت قارچ می بایست در مجاورت هوا به مدت 4 هفته و در دمای 30 درجه سانتیگراد نگهداری شوند. اگر لازم باشد باید دو سری محیط کشت تلقیح شود، یکی در 30 درجه و دیگری در 35 درجه سانتی گراد قرار گیرد. مهمترین ارگانیسم های قارچی در عفونت CSF کریپتوکوکوس نئوفورمنس و کوکسیدیوئیدس ایمیتس هستند.
ج) تست های بیوشیمیایی :شامل اندازه گیری پروتئین ، گلوکز، کلرید ، لاکتات دهیدروژناز (LDH) ، اسید لاکتیک (لاکتات) ،گلوتامین ، گلیسین ، پروتئین واکنشی CRP و شاخص های توموری
د) سرولوژی از نظر سیفلیس :
سیفلیس نهفته با انجام یکی از چندین آزمون سرولوژیکی بر روی CSF قابل تشخیص است. این آزمایش ها عبارتند از: تست آزمایشگاه تحقیقاتی بیماری های آمیزش (VDRL)، آزمایش واسرمن و آزمایش آنتی بادی ترپونمی فلورسنت (FTA). آزمون FTA از حساس ترین و اختصاصی ترین روش ها به شمار می رود که در صورت مثبت بودن نتایج آن، تشخیص نوروسیفیلیس داده می شود و درمان آنتی بیوتیکی مناسب آن را آغاز می کنند.
ه) سیتولوژی :
بررسی سلول های CSF می تواند وجود بدخیمی را مشخص کند. این سلول ها می توانند از سطح تومورهای CNS جدا شده و به طور آزادانه در CSF شناور بشوند. وجود این سلول ها نشانگر یک نئوپلاسم می باشد که می تواند عامل هرگونه نشانه عصبی باشد.
ر) تشخیص سریع و مولکولی آنتی ژن های میکروارگانیسم ها در CSF :
تشخیص سریع آنتی ژن در SCF بیشتر به کمک تکنیک های کوآگولاسیون و آگلوتیناسیون لاتکس امکان پذیر شده است. در تمامی سیستم های تجاری آگلوتیناسیون، از یک سری ذرات پوشیده شده با آنتی بادی استفاده می گردد که به آنتی ژن اختصاصی خود چسبیده است و باعث تشکیل آگلوتیناسیونی می گردند که با چشم قابل مشاهده می باشد. پلی ساکارید کپسولی در قارچ هایی نظیر کوکسیدیوئیدیس ایمیتیس و کریپتوکوکوس نئوفورمنس و باکتری ها از جمله استرپتوکوک های گروه B، هدف مناسبی جهت اتصالات آنتی ژنی به شمار می روند. در برخی از این سیستم ها آنتی بادی ها از نوع پلی کلنال بوده و در برخی دیگر منوکلنال می باشند و تمامی سیستم ها، قادر به تشخیص همه آنتی ژن ها نیستند. این گونه معرف ها باید به عنوان تست های کمکی در کنار روش های استاندارد مورد استفاده قرار بگیرند.
روش های مولکولی : با معرفی تکنیک های تکثیر ژنومی، مانند واکنش زنجیره ای پلیمراز (PCR)، گزارشات زیادی به شرح کاربرد این فن آوری در تشخیص عفونت های سیستم عصبی مرکزی ناشی از میکروارگانیسم های مختلف پرداخته اند. اطلاعات متون علمی بیانگر این این می باشند که بسیاری از این گونه آزمون ها در مقایسه با روش های فعلی موجود از حساسیت و ویژگی بالاتری برخوردار هستند، به ویژه در عفونت های سیستم عصبی مرکزی ناشی از عواملی چون انتروویروس ها و ویروس هرپس سیمپلکس.
ز) فشار :
مایع مغزی نخاعی به وسیله سیسترنال، پونکسیون کمری یا از طریق کانول ها یا شنت های بطنی به دست میآید. قبل از خروج هر مایعی، از یک فشارسنج برای ثبت فشار باز شدن استفاده میشود. فشار باز شدن طبیعی در بالغین، 90 تا 180 میلی متر آب در وضعیت خوابیده به پهلو می باشد که این مقدار در حالت نشسته و یا در افراد خیلی چاق کمی بالاتر می باشد و با تنفس به میزان حداکثر 10 میلی متر آب تغییر می یابد. در شیر خواران و کودکان جوان مقدار طبیعی 10 تا 100 میلیمتر آب می باشد که در سن شش تا هشت سالگی میزان آن به حد بزرگسالی میرسد. اگر فشار باز شدن در شخصی آرام بیشتر از 200 میلیلیتر آب باشد، بیشتر از 2 mL مایع نباید از آن گرفت. افزایش فشار باز شدن به دنبال ادم مغزی، ضایعات تودهای، هیپو اسمولالیته، وضعیت های مهار جذب CSF،نارسایی احتقانی قلب، مننژیت، سندرم ورید اجوف فوقانی و ترومبوز سینوسهای وریدی دیده میشود. افزایش فشار باز شدن امکان دارد تنها اختلال موجود در مننژیت کریپتوکوکوسی و تومور کاذب مغزی (pseudotumor cerebri) باشد. کاهش فشار باز شدن در دهیدراتاسیون، کلاپس جریان، نشت CSF و انسداد نخاعی زیر عنکبوتیه مشاهده می گردد. کاهش بارز فشار پس از گرفتن 1 تا 2 میلی لیتر، وجود فتق یا انسداد نخاعی را در بالای محل پونکسیون مطرح می کند و در این وضعیت باید از برداشت بیشتر مایع خودداری شود.
